𝑻𝒂𝒓𝒊𝒙 𝒗𝒂 𝒔𝒊𝒚𝒐𝒔𝒂𝒕

Leviafanni jilovlash

O'rta asrlar ingliz faylasafi Tomas Hobbs o'z asarida davlatni majoziy ma'noda Leviafanga - Injildagi ko'p boshli va dahshatli dengiz maxluqiga qiyoslaydi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, hokimiyatlarning bo'linishi (bir-biridan mustaqil qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatining mavjudligi) hamda bir-birini nazorat qilib, tiyib tura olishi (checks and balances) tizimini yaratgan, "Leviafanni jilovlay" olgan jamiyatlar barqarorroq va iqtisodiy jihatdan farovoronroq bo'lishadi.

"Bizga qonunlar ijrosini ta'minlay oladigan, zo'ravonlikni nazorat qila oladigan, mojarolarni hal qila oladigan va ijtimoiy xizmatlarni taqdim qila oladigan hamda shu bilan birga, jilovlangan, o'z kuchiga ishongan jamiyatning nazoratidagi davlat kerak". Nobel mukofori sovrindorlari Ajemoglu va Robinsonning "Tor yo'lak: Davlatlar, jamiyatlar va ozodlik taqdiri" kitobidan

Jonatan Henson tadqiqotiga ko'ra, o'zaro nazorat va tiyib turish mexanizmi ta'minlangan davlatlar innovatsiyalar va va ilg'or sohalarga investititsiyalarni rag'batlantirish orqali barqaror rivojlanishni ta'minlay oladi.

Devid Stasavajga ko'ra, avtoritar tizimdan qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlar bir-birini nazorat qilib, tiyib tura oladigan tizimga o'tish xususiy investitsiyalarning 16% o'sishiga olib keladi.

Kennet Demga ko'ra, mustaqil va kuchli sud hokimiyati - "Leviafanni jilovlash"ning bir yo'li - va iqtisodiy o'sish o'rtasida korrelyatsiya mavjud.

Rafael La Porta va boshqalarning tadqiqotiga ko'ra, sudlarning mustaqilligi va hokimiyatning boshqa tarmoqlarini tiyib tura olishi hamda qonun, qaror va farmonlarning konstitutsiyaga mosligini nazorat qilish siyosiy va iqtisodiy erkinlikka olib keladi hamda iqtisodiy rivojlanishga hissa qo'shadi.

Bularni nima uchun yozyapman? Twitter ijtimoiy tarmog'ida bugungi sana - mustaqil O'zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimov tug'ilgan kun munosabati bilan uning merosi va xatolari haqida bahs boshlandi. Kimdir turli valyuta kurslari o'rtasidagi katta farq va "qora bozor"ni uning eng katta xatosi sifatida tilga oldi, kimdir haligacha O'zbekiston xalqining "qonini ichayotgan" monopilyalarni, kimdir abgr ta'limni, kimdir "nollashtirish"larni.

Mening fikrimcha esa, uning eng katta va haligacha bizga ta'sir qilayotgan, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga katta zarba bergan "meros"i - barcha hokimiyatni bitta institut (shaxs) qo'lida konsolidatsiyalashtirgani, hokimiyatlarning real bo'linishi, o'zaro nazorati va tiyib turish mexanizmlarini amalda yo'q qilgani, majoziy ma'noda "jilovlanmagan Leviafan" yaratgani bo'ldi. Qolgan xatolar va muammolar - mana shuning hosilasidir. Zotan, misol uchun, Amerikani "sehrli dyor" qilgan ham mana shunday o'zaro nazorati va tiyib turish mexanizmlarining amalda ishlashidir. Bunga oddiy misol - sudyalarning prezident farmon va qarorlarining Konstitutsiyaga mosligini tekshirib, kerak bo'lsa to'xtatib tura olishi.

Kolumbiya prezidenti gapida turibdi. AQSH'dan deport qilinadigan kolumbiyalik migrantlarni olib kelish uchun samolyot yuborib, ularni kishansiz vatanga qaytaribdi.

Petro Gustav bir gap aytibdi — ‘‘Migrant jinoyatchi emas, ular shunchaki ishlash va rivojlanishni xohlaydigan odamlar. Ular o‘z vataniga qaytdi, ularni bu yerda sevadilar’’. Qoyil, ‘‘migrantlar — dangasalar, ularda or yo‘q’’ demabdi.

So‘rov natijalariga ko‘ra, Grenlandiya aholisi AQShning orolni anneksiya qilish rejasiga keskin qarshi. Respondentlarning 85 foizi bunga norozilik bildirgan bo‘lsa, atigi 6 foizi qo‘llab-quvvatlagan, 9 foizi esa aniq fikr bildirishga qiynalgan.

Meksika hududiga teng keladigan ushbu muzliklar mamlakatida bor-yo‘g‘i 57 ming kishi yashaydi. Grenlandiya 2009-yilda keng avtonomiya huquqini qo‘lga kiritib, mustaqillik e’lon qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi.

Manba: Reuters, Berlingske

Dunyodagi birinchi ko‘rinmas dron — Eagle APDS ishga tushirildi

Dron havo sharlari yordamida ilgari yetib borilmagan balandlikka ko‘tariladi. U uchirilgan joyidan yuzlab kilometr uzoqlikdagi vazifalarni bajara oladi. Qurilma ham to‘liq avtonom, ham operator boshqaruvi ostida uchadi. Yuqori darajadagi maxfiylik konstruksiyasi sabab dushman tizimlari uni payqashi qiyin.

Hindistonda qadimgi Hind vodiysi yozuvini o‘qiy olgan kishiga 1 mln dollar mukofot e’lon qilindi

Olimlar 4 ming belgidan iborat yozuv mazmunini o‘rganishga 100 yildan buyon harakat qilmoqda, ammo hozirgacha biror kim buning uddasidan chiqmagan.

🇩🇰🇬🇱🇺🇸 Daniya bosh vaziri Grenlandiyani Trampdan “himoya qilish"uchun Yevroittifoq yetakchilari va NATO bosh kotibi bilan uchrashadi — Politico

Daniya hukumati rahbari Mette Frederiksen Berlinda Germaniya kansleri Shols, Parijda Fransiya prezidenti Emmanuel Makron va Bryusselda NATO bosh kotibi Mark Ryutte bilan uchrashuvlar o‘tkazishni rejalashtirgan.

Nashrning yozishicha, Frederiksen tomonidan ko‘rilayotgan choralar Kopengagenning AQSh prezidenti Donald Trampning tahdidlariga nisbatan xavotiri kuchayib borayotganidan dalolat bermoqda.

Turkiya Saudiya Arabistoni bilan 6 milliard dollarlik mudofaa shartnomasini muhokama qilmoqda

U harbiy kemalar, tanklar va raketalarni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, Saudiya Arabistoni Turkiyaning KAAN qiruvchisi dasturiga qo'shilishi ham taxmin qilinyapti.

2023-yilda Saudiya Arabistoni Turkiyaning yetakchi mudofaa kompaniyasi BAYKAR bilan AKINCI operativ-taktik dronlarini sotib olish bo‘yicha kelishuv imzolagan edi.

Yodingizda bo'lsa, avvalroq Do'stov misolida qo'pol xatoga yo'l qo'yilgani, buning tovonini davlat ichki legitimlik va tashqi reputatsiya bilan to'lashi haqida yozgandik. Nufuzli Economist jurnali mana shu keys misolida maqola tayyorlabdi.

"Jahli chiqqan haydovchining taqdiri “yangi” O‘zbekiston haqida shubhalar uyg‘otmoqda...

Ko‘rinishidan, so‘z erkinligi unchalik kafolatlanmagan ekan."- deb yoziladi maqolada.

Darvoqe, 2019-yili mana shu nashr O'zbekistonni "yil mamlakati", deb topgandi. Demokratiya, inson huquqlari borasidagi islohotlar uchun.

Yevropa Ittifoqining tashqi siyosat masalalari bo‘yicha rahbari Kaja Kallas Yevropa armiyasini yaratishga chaqirdi.