Keys 1: Xalqaro moliyaviy yordam va suverenitet
Bir rivojlanayotgan davlat iqtisodiy jihatdan sust rivojlangan bo‘lib, uning iqtisodiy taraqqiyoti asosan xalqaro moliyaviy tashkilotlarning kreditlari, xorijiy investitsiyalar va rivojlangan davlatlardan kelayotgan yordamga bog‘liq. Mamlakat ichki iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda, chunki milliy byudjetda yetarli mablag‘ yo‘q va iqtisodiy sektor barqaror daromad manbalariga ega emas. Shu sababli, hukumat xalqaro moliya institutlari va yirik donor davlatlarning yordamiga tayanishga majbur bo‘lmoqda.
Biroq, ushbu moliyaviy yordamning taqdim etilishi muayyan shartlarga bog‘liq. Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) va rivojlangan mamlakatlarning hukumatlari ko‘pincha iqtisodiy erkinlashtirish, bozor iqtisodiyotiga o‘tish, davlat subyektlarini xususiylashtirish va siyosiy islohotlarni amalga oshirish shartlarini qo‘yadilar. Ushbu shartlar mamlakat suverenitetiga qanchalik ta’sir ko‘rsatishi borasida turli munozaralar mavjud.
Bir guruh siyosatchilar va milliy manfaat tarafdorlari bu holatni xorijiy davlatlarning ichki ishlariga aralashuvi sifatida baholaydi. Ularning fikricha, xalqaro tashkilotlar va yirik donor davlatlar o‘z iqtisodiy va siyosiy manfaatlarini ilgari surish maqsadida yordam vositasidan bosim vositasi sifatida foydalanishadi. Ular bu shartlar mamlakat mustaqilligiga putur yetkazishi va uni tashqi kuchlarning iqtisodiy va siyosiy qaramligiga olib kelishi mumkinligidan xavotirlanishadi.
Boshqa guruh siyosiy ekspertlar va texnokratlar esa bunday tashqi yordamsiz mamlakatning rivojlanishi imkonsizligini ta’kidlaydi. Ularning fikricha, modernizatsiya, iqtisodiy o‘sish va islohotlarni amalga oshirish uchun xalqaro tashkilotlarning shartlari qabul qilinishi kerak, chunki ular mamlakatni global iqtisodiyotga integratsiya qilish va uzoq muddatli barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi. Shu sababli, hukumat bu murosaviy yo‘l orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy taraqqiyotni ta’minlashga harakat qilmoqda.
Bunday vaziyatda mamlakat rahbariyati milliy mustaqillik va xalqaro hamkorlik o‘rtasida muvozanat saqlashga majbur bo‘lmoqda. Hukumat xalqaro kreditlarning shartlarini qabul qilib, iqtisodiy islohotlarni o‘tkazsa, ichki siyosiy qarshilikka duch kelishi mumkin. Aksincha, agar u mustaqillikni saqlash uchun xorijiy yordamdan voz kechsa, iqtisodiy rivojlanishi sustlashishi yoki iqtisodiy inqiroz xavfi yuzaga kelishi mumkin.
Siyosatshunoslik...
Bir rivojlanayotgan davlat iqtisodiy jihatdan sust rivojlangan bo‘lib, uning iqtisodiy taraqqiyoti asosan xalqaro moliyaviy tashkilotlarning kreditlari, xorijiy investitsiyalar va rivojlangan davlatlardan kelayotgan yordamga bog‘liq. Mamlakat ichki iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda, chunki milliy byudjetda yetarli mablag‘ yo‘q va iqtisodiy sektor barqaror daromad manbalariga ega emas. Shu sababli, hukumat xalqaro moliya institutlari va yirik donor davlatlarning yordamiga tayanishga majbur bo‘lmoqda.
Biroq, ushbu moliyaviy yordamning taqdim etilishi muayyan shartlarga bog‘liq. Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) va rivojlangan mamlakatlarning hukumatlari ko‘pincha iqtisodiy erkinlashtirish, bozor iqtisodiyotiga o‘tish, davlat subyektlarini xususiylashtirish va siyosiy islohotlarni amalga oshirish shartlarini qo‘yadilar. Ushbu shartlar mamlakat suverenitetiga qanchalik ta’sir ko‘rsatishi borasida turli munozaralar mavjud.
Bir guruh siyosatchilar va milliy manfaat tarafdorlari bu holatni xorijiy davlatlarning ichki ishlariga aralashuvi sifatida baholaydi. Ularning fikricha, xalqaro tashkilotlar va yirik donor davlatlar o‘z iqtisodiy va siyosiy manfaatlarini ilgari surish maqsadida yordam vositasidan bosim vositasi sifatida foydalanishadi. Ular bu shartlar mamlakat mustaqilligiga putur yetkazishi va uni tashqi kuchlarning iqtisodiy va siyosiy qaramligiga olib kelishi mumkinligidan xavotirlanishadi.
Boshqa guruh siyosiy ekspertlar va texnokratlar esa bunday tashqi yordamsiz mamlakatning rivojlanishi imkonsizligini ta’kidlaydi. Ularning fikricha, modernizatsiya, iqtisodiy o‘sish va islohotlarni amalga oshirish uchun xalqaro tashkilotlarning shartlari qabul qilinishi kerak, chunki ular mamlakatni global iqtisodiyotga integratsiya qilish va uzoq muddatli barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi. Shu sababli, hukumat bu murosaviy yo‘l orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy taraqqiyotni ta’minlashga harakat qilmoqda.
Bunday vaziyatda mamlakat rahbariyati milliy mustaqillik va xalqaro hamkorlik o‘rtasida muvozanat saqlashga majbur bo‘lmoqda. Hukumat xalqaro kreditlarning shartlarini qabul qilib, iqtisodiy islohotlarni o‘tkazsa, ichki siyosiy qarshilikka duch kelishi mumkin. Aksincha, agar u mustaqillikni saqlash uchun xorijiy yordamdan voz kechsa, iqtisodiy rivojlanishi sustlashishi yoki iqtisodiy inqiroz xavfi yuzaga kelishi mumkin.
Siyosatshunoslik...