Monarxiya va uning turlari (davomi...) 1
2️⃣1️⃣ Kaysarlik – Usmonli imperiyasida imperatorlik unvoni bo‘lib, Usmonli sultonlari o‘zlarini "Rimning Kaysari" deb e’lon qilganlar.
🔹 Misol: Usmonli imperiyasi – sulton o‘zini Rim imperatorining merosxo‘ri deb hisoblagan.
2️⃣2️⃣ Shogunlik – Yaponiya tarixida harbiy diktatura shaklidagi boshqaruv bo‘lib, haqiqiy hokimiyat shogunning qo‘lida bo‘lgan.
🔹 Misol: Tokugava shogunati – Yaponiya de-fakto shogunlar tomonidan boshqarilgan (1603–1868).
2️⃣3️⃣ Beylik – Mustaqil yoki yarim mustaqil hududiy boshqaruv shakli bo‘lib, beyliklar odatda yirik imperiyalar tarkibida bo‘lgan.
🔹 Misol: Usmonli imperiyasi tashkil topishidan oldin Anadoludagi turk beyliklari.
2️⃣4️⃣ Sardom – Rossiya imperiyasi shakllanishidan oldin Rossiya knyazligining kengaygan shakli bo‘lib, hukmdor "Sar" (podsho) deb atalgan.
🔹 Misol: Rossiya sardomi (1547–1721) – Ivan IV tomonidan tashkil etilgan ilk imperatorlik tizimi.
2️⃣5️⃣ Maharao – Hindiston tarixida ishlatilgan hukmdorlik unvoni bo‘lib, u mahalliy hukmdorlarni ifodalagan.
🔹 Misol: Hindistonning Rajastan shtatidagi maharaolar sulolalari.
2️⃣6️⃣ Duxoviy Monarxiya – Ruhoniylar tomonidan boshqariladigan davlat tizimi bo‘lib, diniy hokimiyat davlat hokimiyati bilan birlashgan.
🔹 Misol: Vatikan – Papa davlatning mutlaq rahbari hisoblanadi.
2️⃣7️⃣ Shayxlik – Arab davlatlarida uchraydigan merosiy boshqaruv shakli bo‘lib, shayxlar hukmdor bo‘lgan.
🔹 Misol: Birlashgan Arab Amirliklari – yetti shayxlikdan iborat federal tuzilma.
2️⃣8️⃣ Miqdoriy Monarxiya – Hukmdorning vakolatlari cheklangan va vaqtinchalik bo‘lishi mumkin bo‘lgan boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Malayziya – qirol har besh yilda saylanadi.
2️⃣9️⃣ Daimyolik – Yaponiya tarixida feodal hukmdorlar boshqaradigan hududiy tizim bo‘lib, ular shogunning nazorati ostida bo‘lgan.
🔹 Misol: Sengoku davri (1467–1615) – Yaponiyada daimyolar mustaqil hukmdorlik qilgan.
3️⃣0️⃣ Xalifalik – Musulmon davlatida diniy va siyosiy hokimiyatni birlashtirgan boshqaruv shakli bo‘lib, hukmdor "xalifa" deb atalgan.
🔹 Misol: Abbosiylar xalifaligi – Islom dunyosini birlashtirgan davlat (750–1258).
3️⃣1️⃣ Askar Monarxiyasi – Harbiy doiralardan kelib chiqqan monarxik boshqaruv shakli bo‘lib, harbiy rahbar davlatni boshqaradi.
🔹 Misol: Napoleon imperiyasi – harbiy boshliq tomonidan boshqarilgan imperiya (1804–1815).
3️⃣2️⃣ Nominal Monarxiya – Hukmdor faqat ramziy maqomga ega bo‘lgan monarxiya shakli bo‘lib, real hokimiyat bosh vazir yoki parlamentga tegishli bo‘ladi.
🔹 Misol: Daniya qirolligi – qirol davlatni rasmiy boshqaruvchi bo‘lsa-da, amalda parlament boshqaruvni amalga oshiradi.
3️⃣3️⃣ Hoqonlik – Turkiy va mo‘g‘ul davlatlarida imperatorlik boshqaruvi bo‘lib, hukmdor "hoqon" deb atalgan.
🔹 Misol: Buyuk Turk xoqonligi – O‘rta Osiyoda hukmron bo‘lgan qadimgi davlat.
3️⃣4️⃣ Maliklik – "Shohlik" tushunchasiga o‘xshash bo‘lib, ayniqsa arab davlatlarida keng tarqalgan.
🔹 Misol: Iordaniya malikligi – qirol tomonidan boshqariladigan davlat.
3️⃣5️⃣ Rajalik – Hindiston tarixida "raja" tomonidan boshqariladigan davlat yoki hudud.
🔹 Misol: Hindistonning Rajput sulolalari – ko‘plab mustaqil rajaliklarni boshqargan.
3️⃣6️⃣ Oliygarxik Monarxiya – Hukmdorlar hokimiyatni bir nechta sulolalar yoki zodagonlar bilan bo‘lishadigan boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Venetsiya Respublikasi – buyuk kengash tomonidan saylangan doj (monarx) boshqaruvi.
3️⃣7️⃣ Nasliy Monarxiya – Hokimiyat faqat bitta sulola doirasida avloddan-avlodga o‘tadigan boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Yaponiya imperatorligi – eng qadimgi uzluksiz merosiy monarxiya tizimi.
3️⃣8️⃣ Qabila Monarxiyasi – Qabila boshlig‘i yoki zodagonlar tomonidan boshqariladigan merosiy boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Arabiston yarim orolidagi qadimgi qabilaviy boshqaruv tizimlari.
3️⃣9️⃣ Protektorat Monarxiya – Mustaqil bo‘lmagan monarxiya bo‘lib, u yirik davlatning nazorati ostida boshqariladi.
🔹 Misol: Misr qirolligi (1914–1953) – Britaniya protektorati sifatida faoliyat yuritgan.
Siyosatshunoslik...
2️⃣1️⃣ Kaysarlik – Usmonli imperiyasida imperatorlik unvoni bo‘lib, Usmonli sultonlari o‘zlarini "Rimning Kaysari" deb e’lon qilganlar.
🔹 Misol: Usmonli imperiyasi – sulton o‘zini Rim imperatorining merosxo‘ri deb hisoblagan.
2️⃣2️⃣ Shogunlik – Yaponiya tarixida harbiy diktatura shaklidagi boshqaruv bo‘lib, haqiqiy hokimiyat shogunning qo‘lida bo‘lgan.
🔹 Misol: Tokugava shogunati – Yaponiya de-fakto shogunlar tomonidan boshqarilgan (1603–1868).
2️⃣3️⃣ Beylik – Mustaqil yoki yarim mustaqil hududiy boshqaruv shakli bo‘lib, beyliklar odatda yirik imperiyalar tarkibida bo‘lgan.
🔹 Misol: Usmonli imperiyasi tashkil topishidan oldin Anadoludagi turk beyliklari.
2️⃣4️⃣ Sardom – Rossiya imperiyasi shakllanishidan oldin Rossiya knyazligining kengaygan shakli bo‘lib, hukmdor "Sar" (podsho) deb atalgan.
🔹 Misol: Rossiya sardomi (1547–1721) – Ivan IV tomonidan tashkil etilgan ilk imperatorlik tizimi.
2️⃣5️⃣ Maharao – Hindiston tarixida ishlatilgan hukmdorlik unvoni bo‘lib, u mahalliy hukmdorlarni ifodalagan.
🔹 Misol: Hindistonning Rajastan shtatidagi maharaolar sulolalari.
2️⃣6️⃣ Duxoviy Monarxiya – Ruhoniylar tomonidan boshqariladigan davlat tizimi bo‘lib, diniy hokimiyat davlat hokimiyati bilan birlashgan.
🔹 Misol: Vatikan – Papa davlatning mutlaq rahbari hisoblanadi.
2️⃣7️⃣ Shayxlik – Arab davlatlarida uchraydigan merosiy boshqaruv shakli bo‘lib, shayxlar hukmdor bo‘lgan.
🔹 Misol: Birlashgan Arab Amirliklari – yetti shayxlikdan iborat federal tuzilma.
2️⃣8️⃣ Miqdoriy Monarxiya – Hukmdorning vakolatlari cheklangan va vaqtinchalik bo‘lishi mumkin bo‘lgan boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Malayziya – qirol har besh yilda saylanadi.
2️⃣9️⃣ Daimyolik – Yaponiya tarixida feodal hukmdorlar boshqaradigan hududiy tizim bo‘lib, ular shogunning nazorati ostida bo‘lgan.
🔹 Misol: Sengoku davri (1467–1615) – Yaponiyada daimyolar mustaqil hukmdorlik qilgan.
3️⃣0️⃣ Xalifalik – Musulmon davlatida diniy va siyosiy hokimiyatni birlashtirgan boshqaruv shakli bo‘lib, hukmdor "xalifa" deb atalgan.
🔹 Misol: Abbosiylar xalifaligi – Islom dunyosini birlashtirgan davlat (750–1258).
3️⃣1️⃣ Askar Monarxiyasi – Harbiy doiralardan kelib chiqqan monarxik boshqaruv shakli bo‘lib, harbiy rahbar davlatni boshqaradi.
🔹 Misol: Napoleon imperiyasi – harbiy boshliq tomonidan boshqarilgan imperiya (1804–1815).
3️⃣2️⃣ Nominal Monarxiya – Hukmdor faqat ramziy maqomga ega bo‘lgan monarxiya shakli bo‘lib, real hokimiyat bosh vazir yoki parlamentga tegishli bo‘ladi.
🔹 Misol: Daniya qirolligi – qirol davlatni rasmiy boshqaruvchi bo‘lsa-da, amalda parlament boshqaruvni amalga oshiradi.
3️⃣3️⃣ Hoqonlik – Turkiy va mo‘g‘ul davlatlarida imperatorlik boshqaruvi bo‘lib, hukmdor "hoqon" deb atalgan.
🔹 Misol: Buyuk Turk xoqonligi – O‘rta Osiyoda hukmron bo‘lgan qadimgi davlat.
3️⃣4️⃣ Maliklik – "Shohlik" tushunchasiga o‘xshash bo‘lib, ayniqsa arab davlatlarida keng tarqalgan.
🔹 Misol: Iordaniya malikligi – qirol tomonidan boshqariladigan davlat.
3️⃣5️⃣ Rajalik – Hindiston tarixida "raja" tomonidan boshqariladigan davlat yoki hudud.
🔹 Misol: Hindistonning Rajput sulolalari – ko‘plab mustaqil rajaliklarni boshqargan.
3️⃣6️⃣ Oliygarxik Monarxiya – Hukmdorlar hokimiyatni bir nechta sulolalar yoki zodagonlar bilan bo‘lishadigan boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Venetsiya Respublikasi – buyuk kengash tomonidan saylangan doj (monarx) boshqaruvi.
3️⃣7️⃣ Nasliy Monarxiya – Hokimiyat faqat bitta sulola doirasida avloddan-avlodga o‘tadigan boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Yaponiya imperatorligi – eng qadimgi uzluksiz merosiy monarxiya tizimi.
3️⃣8️⃣ Qabila Monarxiyasi – Qabila boshlig‘i yoki zodagonlar tomonidan boshqariladigan merosiy boshqaruv shakli.
🔹 Misol: Arabiston yarim orolidagi qadimgi qabilaviy boshqaruv tizimlari.
3️⃣9️⃣ Protektorat Monarxiya – Mustaqil bo‘lmagan monarxiya bo‘lib, u yirik davlatning nazorati ostida boshqariladi.
🔹 Misol: Misr qirolligi (1914–1953) – Britaniya protektorati sifatida faoliyat yuritgan.
Siyosatshunoslik...