Santuagara (21+)

#asardan_parcha

Ular* bizni xudolar kabi hurmat qilishadi, lekin biz esa ularga buyumdek munosabatda boʻlamiz.

*Ayollar

©J. M. Coetzee,《Badnomlik》

#asardan_parcha

Odam yomonlashib borayotgan narsalarga ham ko‘nikar ekan.

©J. M. Coetzee,《Badnomlik》

#tarjima

Zuluslarning odatiga ko‘ra, kuyov qaynonasidan uyalishi va har qanday holatda ham undan qochishi kerak. Agar kuyov qaynonasi bo‘lgan kulbaga qadam qo‘ysa va ular tasodifan uchrashib qolishsa, ulardan biri chetga o‘tadi, masalan, erkak qalqonini yuziga tutadi, bu vaqt ayol butaning orqasiga yashirinadi. Agar vaziyat yugurish va yashirinish uchun mos bo‘lmasa, hamda ayolning yuzini yopadigan narsasi yo‘q bo‘lsa, qaynona odatni bajarish uchun boshiga kamida bir dasta o‘t taqib oladi. Ikkisi o‘rtasidagi muloqot uchinchi shaxs orqali amalga oshadi yoki o‘rtada biron bir to‘siq bo‘lsa, ular uzoqdan baqirib bir-birlari bilan gaplashishlari mumkin, lekin ular bir-birlarini ismlarini ayta olmaydilar.
Nil daryosi hududida yashovchi negr qabilasidan bo‘lgan basog‘lar orasida kuyov qaynonasi bilan faqat uyning boshqa xonasida bo‘lsa va unga ko‘rinmasagina gaplashishi mumkin. Bundan tashqari, bu irq insestdan shu qadar jirkanadiki, hatto uy hayvonlari ham bu ishni qilishsa jazosiz qolishmaydi.
Barcha kuzatuvchilar yaqin qarindoshlar o‘rtasidagi munosabatlardan qochishning maqsadi va ma’nosini qarindoshlar o‘rtasidagi nikohdan himoya qilish choralari sifatida talqin qilgan bo‘lsalar, qaynona bilan kuyov munosabatlariga taalluqli taqiqlar turlicha talqin qilingan. Nima uchun bu irqlar erkakning ona bo‘lish uchun yoshi katta bo‘lgan keksa ayolga nisbatan vasvasaga tushishidan bunday katta qo‘rquvni namoyon qilishi tushunarsiz edi.
Xuddi shu e’tiroz Fisonning kontseptsiyasiga qarshi ham ko‘tarildi, u ba’zi nikoh sinflari tizimlaridagi bo‘shliqni ko‘rsatdi, chunki ular kuyov va uning qaynonasi o‘rtasidagi nikohni nazariy jihatdan imkonsiz deb hisoblaydi. Shuning uchun ham Fison bu imkoniyatga qarshi maxsus ehtiyot choralarini ko‘rish kerakligini taklif beradi.
Ser J.Lubbock, o‘zining “The Origin of Civilization” (Sivilizatsiyaning kelib chiqishi) kitobida qaynonaning kuyovga nisbatan xatti-harakatlarini o‘tmishdagi qizlarga uylanish uchun o‘g‘irlash holati(“qo‘lga olish yo‘li bilan turmush qurish”) bilan izohlaydi. “O‘g‘irlab ketish vaqtida ota-onalar haqiqatdan dahshatga tushishgan bo‘lsa kerak. Nikohning bu shaklidan faqat ramzlar qolganda, ota-onalarning qo‘rquvi ham ramziy ma’noga ega edi va bu odat uning kelib chiqishi unutilganidan keyin ham yashashda davom etdi”. Crawley bu tushuntirishga urinish kuzatilgan faktlarning tafsilotlariga mos kelmasligini ko‘rsatishda qiynalmaydi.
E.B.Taylorning fikricha, qaynonaning kuyovga nisbatan munosabati oilaning kuyovni “chopish”idan boshqa narsa emas. Erkak begona sifatida qaraladi va bu holat birinchi farzand tug‘ilgunga qadar davom etadi. Birinchi bola bilan taqiq yo‘qolmagan holatlardan tashqari, Taylorning ushbu bayonoti an’ana nima uchun kuyov va qaynona o‘rtasidagi munosabatlarga e’tibor qaratishini, ya’ni e’tibordan chetda qolganligini aniqlay olmagani uchun tanqid qilindi. Gender omili va qochish qoidalarida ifodalanganligi sababli diniy jirkanchlik deyarli hisobga olinmaydi.
Zululik bir ayol taqiq sababini so‘raganida, shunday nazokat bilan javob bergandi: “O‘z xotinining sut emgan siynalarini erkak ko‘rishi odatiy ish emas”.

©Zigmund Freyd, "Totem va tabu"

#etimologiya_darslari

Koshg‘ariyni o‘qiy turib, sizlar bilan ham bo‘lishishim kerak bo‘lgan bir qancha ma'lumotlar bor ekanligiga ko‘zim tushdi:

🤩Rus tilidan o‘zlashgan deb qabul qilingan утюк so‘zini, hozirga qadar turkiylardan o‘rislar o‘t+yuk, ya'ni olovni yuk sifatida bosish orqali mato va kiyimlarni tekislovchi asbob, shaklida o‘g‘irlashgan deb o‘ylovchilar ko‘p. Lekin aslida bu so‘zning asosi sof turkiycha ûtti (ÿtÿk) fe'lidan olingan bo‘lib, ûtti - kuydirmoq degan ma'noni anglatadi. Demak o‘tyuk so‘zining asl etimologik ildizi, kuydirmoq degan ma'noni bildiradi, o‘t va yukni emas.

🤩Yana bir qiziq etimologik ildizga ega so‘z - qaysar. Ko‘pchilik bu so‘z Yuliy Sezar nomi unvon sifatida Qaysar, Ksar, Kayzer shakllarida qolganidan xabardor. Sezar o‘z navbatida o‘jar, ya'ni qaysar bo‘lganligi ham bor gap. Lekin nega aynan ismini Sezar qo‘yishgan?! Gap shundaki, onasi jajji hukmdorni dunyoga keltirish onida hushidan ketadi, ba'zi manbalarda esa bola chala ekanligi ma'lum bo‘ladi, shundan so‘ng doyalar ona qornini caesar qilishga majbur bo‘lishadi, ya'ni kesishga. Shunday qilib lotincha kesilgan fe'li qaysar so‘ziga asrlar davomida evrilib bizgacha yetib kelgan.

#asardan_parcha

Chunki ayolning go‘zalligi faqat uning o‘ziga tegishli emas. Bu uning dunyoga keltirgan ne'matlarining bir qismidir. U buni baham ko'rishga majbur!

©Дж. М. Кутзее, 《Бесчестье》