QIZIQ FAN

🌳 Abadiy yoshlikka ega o'simlik

Vеlvichiya (Welwitschia mirabilis) — Angolaning janubi va Namibiya cho'llarida o'sadigan noyob o'simlik bo'lib, u o'zining uzoq umr ko'rishi bilan ajralib turadi. Ba'zi namunalarining yoshi 2000 yildan oshishi mumkin. Uning asosiy xususiyati shundaki, u butun hayoti davomida faqat ikkita barg chiqaradi, va bu barglar doimiy ravishda o'sishda davom etadi. Vеlvichiya asosan Atlantika okeanidan keladigan oqim tumanlaridan namlik oladi va qurg'oqchil sharoitlarda ham yashay oladi.

@qiziqfan

🇯🇵 Yapon imperatorlari sulolasi dunyodagi eng qadimgi va uzluksiz davom etayotgan sulolalardan biri hisoblanadi. Afsonalarga ko‘ra, birinchi imperator Dzimmu miloddan avvalgi 660-yilda taxtga chiqqan.

Garchi ilk imperatorlar haqidagi tarixiy ma’lumotlar afsonalar va rivoyatlarga asoslangan bo‘lsa ham, yapon imperatorlar sulolasi so‘nggi 1500 yildan ortiq vaqt davomida uzluksiz davom etib kelmoqda.

Biroq, 1947-yilda yangi Konstitutsiya qabul qilingandan so‘ng, Yaponiya konstitutsiyaviy monarxiya tizimiga o‘tgan va imperator asosan ramziy vazifalarni bajaradigan davlat rahbari bo‘lib qolgan. U endi siyosiy hokimiyatga ega emas.

@qiziqfan

🍫 🥇 Shokolad va Nobel

Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, shokolad iste'moli va Nobel mukofoti laureatlari soni o'rtasida ijobiy bog'liqlik mavjud. Ya'ni, aholisi ko'proq shokolad iste'mol qiladigan mamlakatlarda Nobel mukofoti sovrindorlari soni ham ko'proq bo'lishi mumkin.

Biroq, bu bog'liqlikning sabablari hali to'liq o'rganilmagan. Shokolad tarkibidagi flavonoidlar miyada qon aylanishini yaxshilashi va kognitiv funksiyalarni qo'llab-quvvatlashi mumkin. Shu bilan birga, yuqori shokolad iste'moli rivojlangan mamlakatlarda ilm-fan va ta'limga katta e'tibor berilishi bilan ham bog'liq bo'lishi mumkin.

Shunday bo'lsa-da, shokoladni me'yorida iste'mol qilish sog'liq uchun foydali bo'lishi mumkin, ammo Nobel mukofotini qo'lga kiritish uchun bu yetarli emas. Buning uchun chuqur bilim, ijodkorlik va mehnatsevarlik talab etiladi.

@qiziqfan

🦓 🐄 Zebra chiziqli sigirlar (qoramollar)

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, qoramollarni zebralarga o‘xshab chiziqli qilib bo‘yash chivinlar va boshqa qon so‘ruvchi hasharotlarning hujumini kamaytirishi mumkin. Masalan, Yaponiyaning Yamagata prefekturasida fermerlar qoramollarni oq chiziqlar bilan bo‘yab, ularni zebralarga o‘xshatish orqali chivinlar sonini kamaytirishga erishganlar.

Bu usul kimyoviy vositalarsiz tabiiy himoya usuli bo‘lib, qoramollarning stress darajasini pasaytiradi va ularning sog‘lig‘ini yaxshilaydi. Shuningdek, bu usul ekologik toza va iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanadi.

Shunday qilib, qoramollarni zebralarga o‘xshab bo‘yash chivinlar va boshqa hasharotlarning hujumini kamaytirishning samarali usuli bo‘lishi mumkin.

@qiziqfan

💾 Dunyodagi birinchi GIGAbaytli disk

1980-yilda IBM kompaniyasi IBM 3380 nomli qattiq diskni taqdim etdi. Bu dunyodagi birinchi 1 gigabayt hajmli qattiq disk edi. U taxminan 250 kg og‘irlikda bo‘lib, o‘lchami muzlatgichga teng edi. Ushbu qurilmaning narxi 50 000 AQSh dollariga yetgan.

Taqqoslash uchun, 1956-yilda ishlab chiqarilgan IBM 350 Disk Storage Unit – dunyodagi birinchi qattiq disk bo‘lib, deyarli 1 tonna og‘irlikda bo‘lgan va atigi 3,75 megabayt ma’lumot saqlash imkoniyatiga ega edi.

1980-yilga kelib, ma’lumot saqlash texnologiyasi sezilarli darajada rivojlangan, natijada katta hajmli, lekin nisbatan ixchamroq qurilmalar yaratilgan.

@qiziqfan

🧠 Miya o‘z-o‘zini "iste’mol qiladi"

Miyaning o‘z-o‘zini "iste’mol qilishi" jarayoni "avtofagiya" deb ataladi. Bu jarayon hujayralarning o‘z ichidagi keraksiz yoki shikastlangan komponentlarni parchalab, ularni qayta ishlashini anglatadi. Avtofagiya hujayralarni toza saqlashga, ularning sog‘lom faoliyatini ta’minlashga va turli kasalliklarning oldini olishga yordam beradi.

Miyada avtofagiya neyronlar va boshqa hujayralarning sog‘lom faoliyatini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. U shikastlangan organellalar va noto‘g‘ri yig‘ilgan oqsillarni yo‘q qilish orqali hujayralarning sog‘lomligini saqlaydi. Bu jarayon Altsgeymer va Parkinson kabi neyrodejenerativ kasalliklarning oldini olishda muhim ahamiyatga ega.

Shuningdek, miyada mikrogliya deb ataluvchi hujayralar mavjud bo‘lib, ular "miyaning immun hujayralari" sifatida tanilgan. Mikrogliya hujayralari fagotsitoz orqali shikastlangan hujayralar va patogenlarni yo‘q qiladi, bu esa miyaning sog‘lomligini saqlashga yordam beradi.

Miyadagi avtofagiya va fagotsitoz jarayonlari hujayralarning sog‘lom faoliyatini ta’minlash va miyaning umumiy sog‘lig‘ini saqlash uchun zarurdir. Bu tabiiy jarayonlar miyaning o‘z-o‘zini "iste’mol qilishi" sifatida qaralishi mumkin, ammo ular organizm uchun foydalidir va tashvishlanishga hojat yo‘q.

@qiziqfan

🌦 Bulutlar haqida qiziqarli fakt

Bulutlar mayda suv tomchilari yoki muz kristallaridan tashkil topgan bo‘lib, ular atmosferada osilib turadi. O‘rtacha bulut zichligi taxminan 0,5 g/m³ (0,0005 kg/m³) ni tashkil qiladi.

Agar bulutning hajmi 1 km³ (1 000 000 000 m³) bo‘lsa, u holda uning taxminiy og‘irligi 500 tonna bo‘ladi.

Bulutlar havoda suzib yurishining sababi shundaki, ularning zichligi atrofdagi havo zichligidan pastroq. Shu tufayli bulutlar atmosferada muallaq turadi va yerga tushmaydi.

@qiziqfan

🇨🇳 🇺🇸 2011 yildan 2013 yilgacha Xitoyda AQShning butun XX asr davomida ishlab chiqargan sementidan ko‘proq sement ishlab chiqarilgan

2011–2013 yillar oralig‘ida Xitoy taxminan 6,6 gigatonna (Gt) sement ishlab chiqargan, bu esa AQShning butun XX asr davomida ishlab chiqargan 4,5 Gt sementidan ancha ko‘pdir.

Bu katta farq Xitoyning tez urbanizatsiyasi va keng ko‘lamli infratuzilma loyihalarining amalga oshirilishi bilan bog‘liq.

Masalan, 2013 yilda Xitoy taxminan 2,3 Gt sement iste’mol qilgan, AQSh esa shu yili atigi 80 million tonna sement ishlatgan.

Biroq, shuni ham unutmaslik kerakki, bunday ulkan hajmdagi sement ishlab chiqarish atrof-muhitga jiddiy zarar yetkazadi, chunki sement ishlab chiqarish jarayonida katta miqdorda karbonat angidrid (CO₂) chiqindilari ajralib chiqadi. Bu esa global isish va iqlim o‘zgarishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

@qiziqfan

🇩🇰 Daniyada bolalarga ism qo‘yish bo‘yicha qoidalar

Daniyada bolalarga qo‘yiladigan ismlarni tanlash bo‘yicha muayyan qoidalar mavjud. Mamlakatda taxminan 18 000 ta qizlar va 15 000 ta o‘g‘il bolalar uchun tasdiqlangan ismlar ro‘yxati mavjud bo‘lib, ota-onalar ushbu ro‘yxatdan tanlashlari mumkin.

Agar ota-onalar ro‘yxatda bo‘lmagan boshqa ismni tanlashni istasalar, maxsus organlarga murojaat qilishlari kerak. Bunday hollarda qaror qabul qilish bilan Daniya cherkov ishlari vazirligi yoki Kopengagen universiteti shug‘ullanadi.

Bu tizim bolalarni kelajakda ehtimoliy masxaralashlardan himoya qilish va mamlakatning madaniy an’analarini saqlash maqsadida joriy etilgan.

Shuningdek, Daniyada ba’zi ismlar bolalarga qo‘yish taqiqlangan.

✅ Masalan, "Monkey" (Maymun) ismi haqoratli deb hisoblanadi va ruxsat etilmaydi.

✅ Multfilm qahramonlari, masalan, "Pluto" ismini qo‘yish ham mumkin emas.

✅ "Majestic" (Majestik) ismi esa mamlakat uchun juda g‘ayrioddiy va noo‘rin deb topilgan.

Daniyada bolalarga ism qo‘yishda muayyan cheklovlar mavjud bo‘lib, ular bolalarni kelajakdagi ehtimoliy qiyinchiliklardan himoya qilish va milliy madaniy an’analarni saqlash uchun qabul qilingan.

@qiziqfan

👨‍🚀 Eng qimmat shlem

F-35 qiruvchi samolyoti uchuvchisi uchun mo‘ljallangan HMDS Gen 3 shlemi taxminan 400 000 AQSh dollari turadi. Ushbu yuqori texnologiyali shlem 360 darajali ko‘rish imkoniyatini ta’minlaydi, chunki u samolyotning tashqarisidagi olti kamera bilan bog‘langan. Shuningdek, shlem uchish ma’lumotlari va qurollar tizimi haqidagi axborotni aks ettiradi hamda kengaytirilgan reallik (AR) va tungi ko‘rish texnologiyasiga ega.

Har bir shlem uchuvchining individual xususiyatlariga mos ravishda tayyorlanadi, bu esa uning narxining yuqoriligiga sabab bo‘ladi.

Ba’zi manbalarda shlem narxi 600 000 AQSh dollarigacha yetishi mumkinligi ham aytilgan.

Shunday qilib, F-35 uchuvchisi shlem narxi versiyasi va konfiguratsiyasiga qarab o‘rtacha 400 000 AQSh dollari atrofida bo‘lishi mumkin.

@qiziqfan

🐘 Fillarning homiladorlik muddati 18 dan 22 oygacha davom etadi, bu barcha sutemizuvchilar orasida eng uzoq davom etadigan homiladorlik hisoblanadi. Ushbu uzoq muddat homila rivojlanishi uchun zarur, chunki fil bolalari tug‘ilganida allaqachon juda katta (taxminan 100 kg) va mustaqil harakatlana oladi.

Bu biologik xususiyat fillarning uzoq umr ko‘rishi va murakkab ijtimoiy tuzilishga ega bo‘lishi bilan bog‘liq.

@qiziqfan

🦛 Begemotlar suvda yashashga moslashgan bo‘lib, ular uyqu paytida ham avtomatik ravishda suv yuzasiga chiqib, nafas olib, yana suv ostiga qaytishlari mumkin. Bu reflektor mexanizm ularga uyqu vaqtida cho‘kib ketmaslikka yordam beradi.

@qiziqfan

2013-yilda Yangi Zelandiyalik ayol har kuni Coca-Cola ichish odati tufayli vafot etdi

2013-yilda Yangi Zelandiyada Natasha Harris ismli 30 yoshli ayol kuniga 8 dan 10 litrgacha Coca-Cola ichish odati tufayli yurak aritmiyasidan vafot etgan. Tibbiy ekspertiza uning o‘limini haddan tashqari kofein iste’moli va shakar yetishmovchiligi bilan bog‘lagan. Shuningdek, bu miqdordagi shakar iste’moli gipokaliemiyaga (qonda kaliy darajasining pasayishi) olib kelishi mumkinligi ta’kidlangan. Bu hodisa gazli ichimliklarni me’yoridan ortiq iste’mol qilishning sog‘liq uchun xavfini ko‘rsatadi.

@qiziqfan

🦛 Begemotlar va ularning hissiyotlari: nega teri qizaradi?

Begemotlar nafaqat ulkan hajmi va kuchi bilan, balki o‘z hissiyotlarini ifodalash qobiliyati bilan ham ajablanarli jonzotlardir. Olimlarning kuzatuvlariga ko‘ra, begemotlar stress yoki tushkunlik holatida bo‘lsa, ularning terisi qizg‘ish tusga kirishi mumkin. Bu noyob hodisa mutaxassislarning e’tiborini tobora ko‘proq jalb qilmoqda.

Janubiy Afrika universiteti olimlari begemotlar terining rangini shaffofdan qizg‘ish tusga o‘zgartirish qobiliyatiga ega ekanligini aniqlashdi. Bunday o‘zgarishlar odatda stress yoki ruhiy tushkunlik paytida kuzatiladi. Bu jarayon begemot organizmidagi kortizol gormoni miqdorining oshishi bilan bog‘liq bo‘lib, odamlarda ham shunga o‘xshash ta’sir kuzatilishi mumkin.

Hayvonlarning hissiyoti va xulq-atvorini o‘rganish ularning populyatsiyasini saqlab qolish uchun muhim hisoblanadi. Begemotlarning o‘z hissiyotlarini qanday ifodalashini tushunish orqali olimlar ularning sog‘lig‘i va farovonligiga qanday omillar ta’sir qilishini aniqlashlari mumkin. Terining rang o‘zgarishi begemotlar holatini baholashda muhim ko‘rsatkichlardan biri sanaladi.

Shu bilan birga, teri rangi o‘zgarishi har doim ham stress yoki kasallik belgisi emas. Ba’zida bu tashqi omillarga, masalan, harorat yoki namlik darajasiga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shuning uchun olimlar ushbu fenomenni chuqurroq o‘rganishda davom etmoqda.

@qiziqfan

🌌 Kosmosda yurish natijasida kosmonavtlarning tirnoqlari tushib ketishi

Kosmonavtlar Xalqaro kosmik stansiya va boshqa orbital laboratoriyalarda ishlaganidan so‘ng, Yerga qaytganda tirnoqlari bilan bog‘liq muammolarga duch kelishadi. Bu muammo tirnoqlarning ildiz qismida joylashgan matritsalardan o‘sib chiqadigan shoxli to‘qimalar ekanligi bilan bog‘liq.

Tirnoq o‘sish jarayoni matritsalar orqali amalga oshadi, ular qon tomirlari orqali kislorod va oziq moddalar bilan ta’minlanadi. Kosmik fazoda kapillyarlarda kislorod yetishmovchiligi yuzaga keladi, bu esa tirnoqlarning o‘sishining sekinlashishiga, ularning mustahkamligi va elastikligini yo‘qotishiga olib keladi.

Bundan tashqari, vaznsizlik sharoitida tirnoqlar Yerda bo‘lgani kabi gravitatsion bosim ta’siriga uchramaydi, bu esa ularning normal shakli va o‘sishiga yordam beradi. Natijada, tirnoqlar yumshoq, mo‘rt bo‘lib qoladi va osongina barmoqlardan ajralib ketishi mumkin.

Bu muammoni hal qilish uchun tirnoqlarni mustahkamlovchi maxsus vositalardan foydalanish tavsiya etiladi. Biroq, hozircha bu muammoni butunlay bartaraf etishning iloji yo‘q, va kosmonavtlar har bir ochiq kosmosga chiqishdan so‘ng tirnoqlarini yo‘qotishga majbur bo‘lishadi.

@qiziqfan

Insoniyat tomonidan almashinilayotgan ma'lumotlar

Hozirgi raqamli davrda insoniyat tomonidan ishlab chiqarilayotgan va almashinilayotgan ma'lumotlar hajmi ulkan ko'lamga yetgan. Tadqiqotlarga ko'ra, dunyo bo'ylab insonlar bir kunda 2,5 kvintillion bayt ma'lumot yaratadi.

Bu hajmni tasavvur qilish uchun, har biri 30 million kitobga ega bo'lgan 250 000 kutubxonani misol keltirish mumkin.

@qiziqfan

Bilasizmi, bronijiletni ayol kimyogar – Stefani Kvolek ixtiro qilgan

Bronijilet – harbiylar va huquq-tartibot organlari xodimlarining ajralmas himoya vositasi bo‘lib, ko‘krak va orqa qismini o‘q va portlovchi moddalar parchalaridan saqlaydi. Biroq, ko‘pchilik bu muhim xavfsizlik elementini ayol kimyogar – Stefani Kvolek (Stephanie Kwolek) ixtiro qilganini bilmaydi.

Stefani Kvolekning hayoti va ilmiy faoliyati
👩‍🔬 Stefani Kvolek 1922-yil 31-iyulda AQShning Nyu-Jersi shtatida tug‘ilgan.
🎓 1942-yilda Maunt-Xoliok kollejida kimyo bakalavri darajasini olgan va keyinchalik Illinoys shtati universitetida tahsilni davom ettirgan.
🏢 1950-yilda DuPont kompaniyasida ish boshlagan va u yerda sintetik tolalar ustida tadqiqotlar olib borgan.

Kvolekning kashfiyoti: kevlar – yuqori mustahkam tolalar
🔬 1965-yilda Stefani Kvolek yangi turdagi sintetik tolani – kevlarni yaratdi.
🛡 Kevlar o‘ta mustahkam, yengil va issiqlikka chidamli bo‘lib, og‘ir vaznli metallardan ham mustahkamroq edi.

Kevlardagi asosiy xususiyatlar:
✔️ Po‘latdan 5 barobar mustahkamroq
✔️ Yengil va moslashuvchan
✔️ Harorat va kimyoviy ta’sirlarga chidamli

Bugungi kunda kevlar nafaqat bronijilet, balki shlem, avtomobil shinalari, sport jihozlari va hatto kosmik texnologiyalar uchun ham qo‘llaniladi.

Stefani Kvolekning bu kashfiyoti zamonaviy xavfsizlik sanoatida inqilob yaratdi va minglab insonlarning hayotini saqlab qoldi. 👩‍🔬🔬🚀

@qiziqfan

🐜 Ishchi chumolilar kuniga o‘rtacha 4 soat uxlaydi

Bu ularning kunduzgi yoki tungi hayot tarziga bog‘liq. Chumolilarning uxlash tartibi turi (zoti)ga qarab farqlanadi. Ba’zi turlar atrof-muhit sharoitlariga qarab kunduzgi hayotdan tungi hayot tarziga o‘tishi mumkin. Bu o‘zgarish resurslarning mavjudligi, yirtqichlarning xavfi va iqlim sharoitlari bilan bog‘liq.

Chumolilarning uyqu odatlari
🔹 Ishchi chumolilar butun kun davomida yuzlab qisqa uyqu tanaffuslari qiladi. Tadqiqotlarga ko‘ra, ular o‘rtacha 4 soat 48 daqiqa uxlashi mumkin.
🔹 Agar kundalik faoliyat sustlashsa, ular odatdagidan ko‘proq ham uxlay oladi.

Chumoli qirolichasining uyqusi
👑 Qirolicha chumolilar ancha uzoq – o‘rtacha 9,4 soat uxlaydi.
🔹 Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, qirolichalar uyqu paytida tush ko‘rishi mumkin, chunki ularning mo‘ylovlari (antennalari) uyqu davomida titraydi. Bu esa odamlardagi tez uyqu (REM) fazasiga o‘xshash holatni bildiradi.

Chumolilar qanday uxlaydi?
🛌 Ular harakatsiz holatda, mo‘ylovlarini ichkariga tortgan holda uxlaydi.
💤 Uyg‘ongandan so‘ng, bir muddat sekin harakat qiladi va sust bo‘lib qolishi mumkin.
🏠 Chumolilar o‘z uyalarida yoki ularning tashqarisida, yashirin joylarda uxlaydi.

Bu ma’lumotlar chumolilarning murakkab hayot tarzi va uyqu tizimi borligini ko‘rsatadi. 🐜💤

@qiziqfan