НАВРЎЗБЕК ЮСУПОВ

Шу билан биргаликда жамоат транспортини жозибадорлигини ошириш натижасида шахсий автомобиллардан фойдаланишни камайтиради ва шаҳарлар ичида ҳаракатланишни янада енгиллаштиради ҳамда йўллардаги тирбандликларни камайтиради.

Жамоат транспортидан фойдаланиш арзон ва қулай бўлганлиги ахолининг кенг қатламига мосдир. Унинг иқтисодий фойдаси ва самарадорлиги ҳам юқоридир. Жамоат транспорти энергияни камроқ сарфлайди, бу эса мамлакат иқтисодиётига сезиларли даражада ижобий таъсир кўрсатади.
Бу борада хориж тажрибасига келадиган бўлсак, жамоат транспорти соҳасида ривожланган мамлакатлар тажрибаси муҳим хисобланади. Масалан, Япония тажрибасига эътибор қаратадиган бўлсак, мамлакатда тезюрар поездлар ва самарали автобус тизимини жорий қилиш орқали автомобильга бўлган эҳтиёж камайтирилган. Автомобильлар ҳаракатини минимал даражага туширишга эришилган.
Европа давлатлари тажрибасига келсак, йўловчилар учун барқарор транспорт халқалари яратилган. Масалан шаҳарларда велосипед ва жамоат транспорти биргаликда қўлланилиб, интеграция қилинган. Бунинг натижасида барча қулайликлар яратиш билан биргаликда экологик мувозанат таъминлашга эришилганлигини гувохи бўламиз.
Сингапур давлатининг бу борадаги тажрибасига ҳам эътибор қаратсак, иқтисодий рағбатлар ва кўрсатмалар орқали жамоат транспорти биринчи ўринга қўйилганлигини кўришимиз мумкиндир. Бунинг натижасида эса атроф-муҳитга кўрсатилиши мумкин бўлган кўплаб салбий оқибатларни олди олиниб келинмоқда. Шунингдек Сингапурда жамоат транспортининг юқори қамрови орқали тирбандлик муаммосини минимал даражага туширишга эришилган.

Мамлакатимизда ҳам сўнги йилларда жамоат транспортидан фойдаланишни самарали йўлга қўйиш борасида ҳам ижобий ислоҳотлар амалга оширилиб келинмоқда. Энг аввало ахолига қулайликлар яратиш мақсадида шаҳарлар ичида ахоли яшаш пунктларини қамраб оладиган янги йўналишлар йўлга қўйилаётганлиги ҳамда электробуслар олиб келиниб, халқимиз хизматига сафарбар этилаётганлигини ҳам айтиб ўтиш муҳимдир.
Шу билан биргаликда мамлакатимизда транспорт воситаларни кундан кунга кўпайиб бораётганлиги турли кўринишда тирбандликларни юзага келтирмоқда. Бу эса олдимизда яна амалга оширилиши муҳим бўлган вазифалар мавжудлигини кўрсатади. Бундай вазиятларда ахолига хизмат кўрсатадиган жамоат транспорт воситаларини янада жозибадорлигини ошириш, ахоли яшаш пунктларини тўлиқ қамраб олиш ҳамда жамоат транспортини ахоли фойдаланиши учун янада қулай йўлга қўйиш борасидаги ишларни янада жадаллаштириш муҳимдир. Шу сабабли ҳам шаҳарларда жамоат транспортини ривожлантириш учун қуйидаги чораларни кўриш зарурдир.
Айниқса атроф-муҳитга зарарли таъсири кам бўлган трамвай, троллейбуслар ва метро тармоқларини янада замонавий ва қулай холда кенгайтириш мақсадга мувофиқдир. Шу билан биргаликда шаҳар ичида қатновларни амалга ошираётган жамоат транспорт воситаларини тўлиқ электробусларга алмаштириш, шаҳарлараро жамоат транспорти қамровини янада кенгайтириш ва фуқаролар учун қулайликларни ошириш зарурдир. Шунингдек, соҳага замон талабларидан келиб чиқиб, рақамли технологияларни жорий қилиш муҳимдир. Масалан, йўналишларни оптималлаштириш учун сунъий интеллектдан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.

Хулоса ўрнида айтиб ўтиш керакки, жамоат транспортини ривожлантириш нафақат фуқароларнинг хаёти учун қулайликлар яратади, балки она табиатимизни асраб-авайлашда ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. Ушбу йўналишдаги ҳаракатлар нафақат ҳозирги авлод, балки келгуси авлодлар учун ҳам экологик барқарорликни таъминлайди. Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, жамоат транспортига эътибор қаратиш, қулай шароитларни жорий этиш мамлакатнинг табиатини муҳофаза қилиш ва иқтисодиётини ривожлантиришнинг муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилади.
Бу масалада давлат, жамоат ташкилотлари ва ҳар бир фуқаро ҳамкорликда иш олиб бориши зарурдир. Бу бордаги ҳар бир ижобий ташаббус она табиатимизни асраб авайлаш ва уни келажак авлодаларга софлигича қолдириш учун қўшилган ҳиссадир.

Юсупов Наврўзбек Мукимжонович –
Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати,
Экологик партия фракцияси аъзоси


@navruzyusupov

Жамоат транспортини ривожлантириш ва жамоат транспорти қамровини ошириш: Экологик барқарорликнинг биринчи омили

Бугунги кунда дунёда экологик муаммолар инсоният олдида турган энг муҳим ва долзарб масалаларидан бирига айланиб бормоқда. Атроф-муҳитнинг ифлосланиши, табиий ресурсларни беэътибор сарфланиши, биохилмахилликнинг йўқолиб бориши каби муаммолар глобал миққиёсида катта хавф туғдирмоқда. Шунингдек иқлим ўзгаришлари ва табиий офатлар ҳар бир мамлакат ва унинг фуқаролари учун хавотир манбаига айланиб бормоқда.
Экологияни асраш нафақат хозирги авлод, балки келажак авлодлар хаётини сақлаб қолишнинг энг асосий манбаи хисобланади. Атроф-муҳитнинг ва ҳавонинг тозалиги, сувнинг софлиги инсон саломатлигининг асосидир. Шундай экан бугун барча соҳаларни экология билан узвий равишда ривожлантириш муҳимлигини хаётнинг ўзи тақазо этмоқда.

Атроф-муҳитга салбий таъсир кўрсатаётган омилларни тахлил қиладиган бўлсак, атмосфера хавосига антропоген ва техноген таъсири остида чиқарилаётган чанг ва зарарли моддаларнинг ортиб бориши табиатга сезиларли даражада салбий таъсирини кўрсатмоқда. Айниқса замонавий дунёда урбанизация жараёнлари шиддат билан кечмоқда. Катта шаҳарларда аҳоли сонининг ўсиши, инфратузилманинг танқислиги, транспорт воситалари сонининг кўпайиши глобал экологик муаммоларни кучайтирмоқда. Шундай бир шароитда жамоат транспорти тизимини ривожлантириш нафақат шаҳарлар ҳаётини енгиллаштиради, балки табиий ресурсларни тежаш, чиқиндиларни камайтириш ва атмосфера ҳавосини ифлосланишдан ҳимоя қилиш каби экологик вазифаларни ҳам ҳал қилади.

Бугунги замонавий шаҳарлар тараққиёти жамоат транспортини самарали ташкил қилишга бевосита боғлиқдир. Жамоат транспорти нафақат фуқаролар учун қулайлик яратиш, балки экологик барқарорликни таъминлашда ҳам ҳал қилувчи омиллардан бири ҳисобланади.
Келинг жамоат ва шахсий транспортларнинг экологик аҳамияти, унинг қамровини ошиши орқали шаҳарларнинг экологик вазиятига таъсирини таҳлил қилиб кўрсак.
Аввало айтиб ўтиш жойизки, шахсий автомобилнинг кўпайиши атроф-муҳитга салбий таъсир кўрсатади. Жумладан, автомобиллардан чиқувчи СО2 ҳажми ва унинг иштирокидаги хавога кўтарилаётган чанг ва зарарли моддалар глобал иқлим ўзгаришининг асосий сабабларидан бирига айланиб бормоқда. Сабаби хар йили мамлакатимизда ўртача 1 млн 300 минг тонна чанг ва зарарли моддалар хавога ташламалар сифатида чиқаётган бўлса, тахлиллар шуни кўрсатмоқдаки ушбу ташламаларнинг 60 %га яқини автотранспорт воситаларига тўғри келмоқда.
Шу билан биргаликда кўп сонли автомобил ҳаракатидан келиб чиққан шовқин йирик шаҳарларда инсон саломатлигига салбий таъсир қилади. Биргина Тошкент шахри мисолида айтадиган бўлсак, шаҳарнинг ўзида 700 минга яқин автотранспорт воситалари мавжуд бўлиб, ҳар куни мамлакатимиз худудларидан яна қўшимча равишда 300 минга яқин транспорт воситалари ташриф буюриб, жами 1 млн дан ошиқ транспорт воситалари ҳаракатланади. Бу эса бир вақтнинг ўзида пойтахтимиз Тошкент шаҳрининг хавосини ўзгариб боришига таъсир кўрсатмоқда.

Жамоат транспортининг экологик аҳамиятига келадиган бўлсак, жамоат транспорти экологик муаммоларни камайтиришда самарали восита бўлиб хизмат қилади. Айниқса шаҳарларда жамоат транспорти тармоғини янада кенгайтириш қуйидаги асосий вазифаларни ҳал қилади ҳамда экологик афзалликларни юзага келтиради. Энг аввало жамоат транспорти кам ифлосланган муҳитда ҳаракатланиш имконини яратади, бу эса ахолининг умумий саломатлигига ижобий таъсир кўрсатади.

Жамоат транспорти қамровини оширишнинг яна бир аҳамиятига эътибор қаратсак. Биргина автобусда бир вақтнинг ўзида 50–70 кишини ташиш имконияти мавжуддир. Бу билан эса 50 автомобиль ҳаракатининг олдини олишга ва шунча автомобилдан чиқадиган газлар миқдори камайтиришга эришилади.
Шунингдек, Кўплаб одамларни жамоат транспортида ташиш атмосфера хавосига турли чанг ва зарарли чиқиндиларни чиқишини сезиларли даражада камайтиришга ва хаво ифлосланишини олдини олишга эришилади.