Dima's blog

Kognitiv dissonans – bu insonning qarashlari, e’tiqodlari yoki xatti-harakatlari orasidagi ichki nomuvofiqlik natijasida yuzaga keladigan ruhiy noqulaylik holati. Bu holat odamni o‘z e’tiqodlari yoki xulq-atvorini o‘zgartirishga undashi mumkin.

Misol: Bir kishi sigaret chekishning zararli ekanini biladi, lekin baribir chekadi. Bunda uning ishonchi ("sigaret zararli") va xatti-harakati ("sigaret chekish") o‘zaro mos kelmaydi. Bu dissonansni kamaytirish uchun u quyidagi yo‘llardan birini tanlashi mumkin:

• Xatti-harakatni o‘zgartirish – sigaretni tashlash.

• Ishonchini o‘zgartirish – "Mening bobom 90 yil yashadi va sigaret chekardi" kabi dalillar orqali o‘zini oqlash.

• Oqilona tushuntirish topish – "Men juda asabiy odamman, sigaret meni tinchlantiradi" deb o‘zini ishontirish.

Bu kognitiv dissonansning klassik misollaridan biridir.

Фридрих Перлснинг “Гештальт семинарлари”дан олинган бир иқтибосга таяниб жимитеккина психологик эссеча ёзгим келди.

Иқтибос тўла эсимда эмасу, бироқ муносабатларининг чуқур моҳиятини очиб берувчи, ўйлантирадиган асосий фикрлари эсимда бор. Яъни, иқтибосдаги

“Одатда биз инсонни эмас, унинг бизга ёқадиган сифатларини севамиз”

деган гапида жуда кўп ҳақиқат бор. Биз буни кундалик ҳаётимиздаги жуда кўп ҳолатларда кузатишимиз мумкин, лекин кўпинча бу ҳақиқатни тан олишни истамаймиз.

Аслида, биз “мукаммал” инсонларни севмаймиз, балки ўзимизнинг муайян эҳтиёжларимизга мос келадиган инсонларни севамиз.

Кўпчилик “севги”ни абстракт тушунча сифатида тасаввур қилади. Бир қарашда, у сирли, тушунарсиз, ҳатто мистик ҳисларга тўладек. Лекин, Перлснинг сўзлари бутун романтик тасаввурни бузиб ташлайди ва севгининг асосидаги механизмларни очиб беради.

Аслида, биз ўзимизнинг “бўшлиқларимизни”, камчиликларимизни тўлдирадиган инсонларни топамиз,

дейди жаноб.

Масалан, ўзига ишончи паст бўлган инсон, ўта ишончли ва жуда ўзига маҳкам одамни севади. Унинг ўзида йўқ бўлган сифат – куч, ишонч, мустақиллик, бошқасида бор ва шу сифат уни жалб этади. Ёки, доимо тартибга интиладиган, перфекционист инсон, эркинроқ, ҳаётдан бошқачароқ завқ оладиган инсонни севиши мумкин. Унинг тартиби ва қатъиятининг акси бўлган бу сифатлар уни жалб этади, чунки унда бу сифатнинг йўқлиги онгли ёки онгсиз уни безовта қилади.

Бу эҳтиёжларни қондириш учун биз кўпинча идеализацияга бериламиз. Яъни, биз ўша инсоннинг барча сифатларини, ҳатто камчиликларини ҳам идеал деб биламиз. Лекин бу идеализация узоққа бормайди. Чунки аслида, биз севган инсон бизнинг ўзимиз эмасмиз, у шунчаки бизнинг эҳтиёжларимизни қондирувчи восита, бизнинг “копимиз” эмас.

Вақт ўтиши билан, бу идеализация йўқолади ва биз ўша инсоннинг камчиликларини кўра бошлаймиз. Бу эса норозилик, муносабатнинг бузилишига олиб келиши мумкин.

Демак, бу ерда муҳим савол туғилади: биз ўзимизни тўлдирадиган инсонларни севиш орқали бахтли бўлишимиз мумкинми?
Жавоб – мураккаб.

Биз ўзимизни яхшироқ тушунишимиз, ўзимизни қабул қилишимиз ва ўз-ўзимизга бўлган муҳаббатни ривожлантиришимиз зарур. Фақат шундагина, биз ҳақиқий, соғлом муносабатларни қура оламиз. Севимли инсонимизнинг бизга қандай сифатларини ёқишини тушуниш муҳим, лекин бу сифатларни идеаллаштирмасдан, уни бутунлигича, камчиликлари билан қабул қилишга ҳаракат қилишимиз керак. Чунки ҳақиқий муҳаббат бу - бизни боримизни қабул қилиши ва севишидир. Камчиликларимизни билиб қолганда "ғурбатга" айлантирмай, биргаликда тўғри қадамлар ташлашимизга ёрдам берувчига айланиши лозим. Инсонлар ўз камчиликлари устида бир умр ишлаши мумкин.

#happiness
@madina_miytan

Egosentrizm – bu insonning faqat o‘z nuqtai nazaridan fikrlashi, boshqalar qarashlarini yetarlicha tushunmasligi yoki inobatga olmasligi. Bu ko‘pincha bolalik davrida kuchli bo‘ladi, lekin ba’zi kattalarda ham uchraydi. Egosentrik odam faqat o‘z manfaatlari, his-tuyg‘ulari va fikrlarini muhim deb biladi.

Misollar:
• Do‘stingiz muhim muammo haqida gapirsa ham, siz faqat o‘z muammolaringizni aytishda davom etasiz.

• Kimdir jiddiy xafa bo‘lsa ham, siz faqat o‘z quvonchingizni o‘ylab, uni tushunishga harakat qilmasligingiz.

• Yo‘lda mashina signal bersa, haydovchi faqat o‘z shoshayotganini o‘ylab, boshqalarni hisobga olmasligi.

Infantilizm – bu shaxsning yoshiga mos kelmaydigan bolalarcha fikrlash, xatti-harakat yoki hissiy rivojlanish darajasi saqlanib qolishi holati. U psixologik, ijtimoiy yoki hatto fiziologik sabablar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Infantilizmga ega insonlar mustaqil qaror qabul qilishda qiyinchilik sezadi, mas'uliyatdan qochishga moyil bo‘ladi va ko‘pincha o‘zlarini kattalar emas, balki bolalar kabi tutadilar.

Infantil – bu infantilizm xususiyatlariga ega bo‘lgan odamni ifodalovchi so‘z. U bolalarcha sodda, mas'uliyatsiz yoki himoyaga muhtoj bo‘lishi bilan ajralib turadi.

Masalan: infantil odam muhim qaror qabul qilish o‘rniga boshqalarga yuklaydi, muammolarni hal qilish o‘rniga xafa bo‘lib, e’tibor kutadi yoki hayotiy mas’uliyatlarni o‘yin-kulgi bilan almashtirishga harakat qiladi.

10921.

Genrix Geyne fikriga ko'ra U
bir vaqtning o'zida ham olma, ham ilon ekan
D. Jirardenning fikricha esa U podsholik qilar, ammo boshqarmas ekan.
Yuzev Bulatovich hatto U vaqtinchalik vaqtni to'xtatib qo'ya oladi deb hisoblagan.
Savol: U ni toping?

Javob: 'https://t.me/Eski_Savollar_Bazasi/14673?comment=155634' rel='nofollow'>Ayollar

ГЕНЕТИКА

1. Интеллект отадан ўғилга ўтмайди. Яъни, агар сиз даҳо бўлсангиз, унда сизнинг ўғлингиз 100% генларингизни мерос қилиб олмайди.

2. Идиотизм отадан ўғилга ўтмайди. Aгар сиз мутлақо қобилиятсиз бўлсангиз, унда ўғлингиз сиз билан бир хил аҳмоқ бўлмайди(бу билан сизни табриклаймиз).

3. Интеллект отадан фақат қизга ўтиши мумкин. Ва фақатгина ярим қисмигина ўтади холос (сизнинг интеллектингиз 88 бўлса шунинг 50% и ўтади).

4. Интеллектни эркак фақат ўз онасидан мерос қилиб олиши мумкин, она эса ўз навбатида отасидан мерос қилиб олган бўлади.

5. Доҳийнинг қизи отаси каби ярим-ақлли бўлади, аммо қизнинг ўғли даҳо бўлади. Aгар унинг отаси аҳмоқ бўлса, унда қизи отасига қараганда ярим аҳмоқ бўлади.

Эркаклар учун хулосалар:

1. Ўғлингизнинг ақлий қобилиятларини тахмин қилишингиз учун, хотинингизнинг отасига қаранг (агар у академик бўлса, ўғлингиз ҳам ақлли бўлади).

2. Сизнинг қизингиз ақлингизнинг ярмини олади. Aммо сизнинг аҳмоқлигингизни ҳам ярмини олади. Интеллект тарафдан у сизга яқинроқ бўлади. Унинг ўғли сизнинг барча ақлий қобилиятингизни олади. Aқлли авлод истасангиз - қиз фарзанд орзу қилинг.

3. Сизнинг ақлий қобилиятларингиз онангиздан, аниқроғи бобонгиздан ўтган.

Aёллар учун хулосалар:

1. Ўғлингиз ақл тарафдан - отангизнинг нусхасидир ва уни "сен отанг каби аҳмоқсан" деб ҳақорат қилишингиз умуман тўғри эмас.

2. Қизингизнинг тарбияси сизники каби бўлади, лекин ақли бўйича отасига тортади. Унинг ўғиллари эса сизнинг эрингизнинг ақлий нусхалари бўлади.

Каналга уланиш
@ILM_NUR_2020

Pick-me girl – bu atama o'zini boshqalardan ajratish va erkaklarga yoqish uchun ataylab "boshqa qizlar kabi emasman" degan obraz yaratishga harakat qiladigan qizlarga nisbatan ishlatiladi. Ular ko'pincha boshqa qizlarni yomon ko'rsatishga yoki an'anaviy ayollik stereotiplaridan chetlashishga harakat qilishadi. Masalan:

• "Men boshqa qizlar kabi bo'yanmayman, futbolni yaxshi ko'raman!"
• "Qizlar juda dramali, men faqat yigitlar bilan yaxshi chiqishaman."

Bu atama ko'pincha salbiy yoki kinoya bilan ishlatiladi. Aslida esa har kimning o'z xohishi bor va shaxsiyati turlicha bo'lishi tabiiy.

📌 Yo'qotilgan narsani ko'rmaslik fenomeni

Siz ham telefoningizni, kalitingizni yoki boshqa kundalik buyumlarni yo‘qotib, qayerga qo‘yganingizni eslolmay, keyin esa cho‘ntagingiz yoki sumkangizdan topgan holatlarga duch kelasizmi? 🧐 Bu xolat faqatgina sizda emas! Bu holat psixologiyada "ko‘r-ko‘rona ko‘rish" (inattentional blindness) deb nomlanadi.

🔍 Bunga sabab nima?
Miyamiz har kuni juda ko‘p ma’lumotni qayta ishlaydi va faqat muhim bo‘lgan narsalarni ongli ravishda eslab qoladi. Telefon yoki kalit kabi narsalarni joyiga qo‘yish odatiy harakatga aylanganligi sababli, miyada bu jarayon avtomatlashtiriladi va diqqat markazimizdan chiqib ketadi.

🔹 Diqqat va ishchi xotira cheklangan – Agar ongimiz boshqa narsalar bilan band bo‘lsa, biz kundalik harakatlarni e’tiborsiz bajarib, ularni eslab qolmaymiz.

🔹 Avtomatlashtirilgan xatti-harakatlar – Telefonni har doim sumkaga yoki stolga qo‘yish odat bo‘lib qolganligi sababli, ongli ravishda kuzatmasak, qayerga qo‘yganimizni unutamiz.

🔹 Miya filtratsiya tizimi (RAS) – Miyamiz faqat o‘zimiz uchun muhim deb hisoblagan ma’lumotlarga e’tibor qaratadi. Kalit yoki telefonni joyiga qo‘yish juda oddiy va ahamiyatsiz ko‘ringanligi sababli, miya bu jarayonni “o‘chirib” qo‘yadi.

🔹 Stress va charchoq – Haddan tashqari charchagan yoki stressda bo‘lsak, diqqat susayadi va kundalik narsalarni ham topa olmaymiz.

✅ Bu holatni qanday kamaytirish mumkin?
📌 Telefon yoki kalitni qo‘yishda o‘zingizga "Men bu narsani shu yerga qo‘ydim" deb alohida ko'rsatma berib qo'ying shundan so'ng buni miyyangiz muhim eslatmalar qatoriga kiritadi va kerak bo'lganda xuddi budilnigingiz chalganidek joyi sizga namoyish etiladi.
📌 Har doim muayyan buyumlarni qo‘yish uchun aniq bir joy ajrating.
📌 Diqqatni oshirish uchun ongli ravishda kuzatish (mindful awareness) odatini shakllantiring.

Siz ham shunday holatlarga tez-tez duch kelasizmi? 🤔 O‘z fikringizni izohlarda yozib qoldiring!

Psixoeksperiment

Munosabatlardagi red flag (qizil bayroq) – bu ogohlantiruvchi belgilar bo‘lib, ular odamning zaharli, manipulyativ yoki muammoli xatti-harakatlarini ko‘rsatishi mumkin. Bu belgilar munosabatlarning sog‘lom rivojlanishiga to‘sqinlik qilishi yoki kelajakda katta muammolarga olib kelishi ehtimoli borligini bildiradi.

Ba'zi asosiy "qizil bayroqlar"

1. Haddan tashqari nazorat – sherik doim qayerda ekaningizni bilishni istaydi, harakatlaringizni nazorat qiladi, tanlovlaringizga hurmat qilmaydi.

2. Hurmat yetishmovchiligi – fikrlaringiz, his-tuyg‘ularingiz yoki chegaralaringiz e'tiborga olinmaydi.

3. Manipulyatsiya va ayblash – o‘z aybini tan olmaslik, vaziyatni o‘zgartirib, sizni aybdor qilishga harakat qilish.

4. O‘ta rashk – doimiy shubhalanish, do‘stlaringiz va oilangiz bilan aloqalaringizga to‘sqinlik qilish.

5. Gazlamping (haqiqatni buzib ko‘rsatish) – sizni haqiqatni noto‘g‘ri tushunganingizga yoki xato eslayotganingizga ishontirishga urinish.

6. Jismoniy yoki ruhiy zo‘ravonlik – hurmatsizlik, haqorat qilish, qo‘rqitish yoki jismoniy zarar yetkazish.

7. Sizni o‘zingizni yomon his qilishga majburlash – o‘z qadr-qimmatingizni pasaytiradigan so‘zlar yoki harakatlar qilish.

8. Yolg‘on va sirlar – doimiy ravishda yolg‘on gapirish yoki yashirin harakatlar qilish.

Agar munosabatlarda "qizil bayroqlar" ko‘p bo‘lsa, bu munosabatlarning sog‘lom emasligidan dalolat beradi va jiddiy o‘ylab ko‘rish kerak bo‘ladi.

JOMO (Joy of Missing Out) – Bu insonning boshqalarning hayotida sodir bo‘layotgan voqealarga ortiqcha e’tibor bermasdan, o‘z vaqtini o‘zi uchun muhim bo‘lgan narsalarga bag‘ishlashidan mamnunlik his qilishini bildiradi.

Bu tushuncha FOMO (Fear of Missing Out) – ga qarama-qarshidir. Agar FOMO odamlarni boshqalar boshidan kechirayotgan voqealarni o‘tkazib yuborishdan tashvishga solsa, JOMO esa aksincha odamlarga doimiy ravishda boshqalarning hayotiga qiziqish o'rniga o'z hayotlariga e'tibor qaratishni tavsiya qiladi.

Dam ololmaslik

Ongsiz aybdorlik hissini sezish qiyin, lekin uning borligini koʻrsatuvchi koʻp belgilar bor. Shulardan biri dam olishga ichki ruxsat yoʻqligidir.

Dam olishga vaqt, pul, imkon topilmasligi uchun istagancha sabab topiladi:
— “ukamning kontraktini toʻlashim kerak”
— “dadamga mashina olib berishim kerak”
— “ishda mensiz proyektlar oldingi siljimaydi”
— “jiyanlarim ta’tilga chiqqanida ularga ingliz tilini oʻrgatishim kerak”
— “onam kasal paytida (10 yildan beri kasal va davolanishga istagi ham yoʻq) men chet elga chiqolmayman”
— eng avval yangi lavozimga koʻtarilishim kerak, shunda biratoʻla zoʻr joyga dam olgani ketaman”

Boshqalarni “qutqarish”, ularning istaklari va hislarini birinchi oʻringa qoʻyish ham ongsiz aybdorlik hissining belgisi boʻlib, dam olishga resurs qoldirmaydi. Dam oladiganlar, ta’tilni oromgohlarda, chet elda oʻtkazadiganlarda aybdorlik hissi boʻlmaydi deganimi bu? Yoʻq. Dam olish vaqtida ham ongsiz aybdorlik hissi dam olishga yoʻl qoʻymasligi mumkin. Masalan shunday:
— dam olish paytida ham ishlash
— ta’tilda kasal boʻlib qolish, kim bilandir urushib qolish
— juda koʻp ishlarga oʻzini koʻmish
— xavfli yoki noqulay joylarga borish
— shoshish, asabiylashish tufayli nimalarnidir (hamyon, telefon, sumka) yoʻqotib qoʻyish, sindirib qoʻyish
— oʻziga toʻgʻri kelmaydigan dam olish turi, koʻngilxushlikni tanlash


Ongsiz aybdorlik hissim kamayib borgani sari dam olishimda ham oʻzgarishlar yuz berdi. Avvallari:
▪️ faqatgina “burn-out”lar, haddan ziyod charchoqlargina tanaffus qilishimga sabab boʻlar edi. Shunda ham dam olishdan koʻra, oʻzimni tiklab olish bilan band boʻlar edim.
▪️Turkiyaning boshqa shaharlariga sayohatlar qilayotib, ishlashda (konsultatsiya va kurslar oʻtishda) davom etardim.
▪️Sayohatlarga oxirgi pullarimni sarflardim. Bu esa xotirjam dam olishim, kezishimga imkon bermasdi. Qaytib kelgach, aybdorlik hissidan qiynalardim va xavotir bilan kundalik hayotga qaytardim.

Hozir:
▫️Ta’tillarni oldindan rejalashtiraman. Kutilmaganda “ertadan boshlab ishlolmayman” deb ishni toʻxtatib qoʻymayman.
▫️Sayohat, safarlar paytida ishlamayman. Qaytganda ham bir necha kun dam olaman.
▫️Sayohatlarga ehtiyojim avvalgiday kuchli emas. Shuning uchun spontan sayohatlar qilib, rejamdan tashqari pul sarflab yubormayman. Sayohatlar, dam olish kunlari uchun pul yigʻib boraman va ularni xavotirsiz oʻtkazaman.
🌞Hali oldinda yana dam olish boʻyicha bajarishni istagan punktlarim bor.

Sizda vaziyat qanday? Dam olish borasida nimalarni oʻzgartirgansiz yoki oʻzgartirolmayapsiz?