Jalilov. Qaydlar

Endi "Novda" nashriyotining taʼlim rus va boshqa tillarda olib boriladigan maktablar 3-sinfi uchun oʻzbek tili darsligidan olingan "Non - aziz ne'mat" matnini yuqoridagi mezonlar (tamoyillar) asosida tahlil qilib ko'raylik. Bunda bir narsani yodda tutishimiz kerak: o'zbek tili darslari 2-sinfda boshlanadi va bir o'quv yilida 68 soat o'tiladi. Bir darajadan ikkinchisiga o'tish uchun taxminan 200 o'quv soati talab qilishini hisobga olsak, asosiy muloqot tili o'zbek tili bo'lmagan 3-sinf o'quvchisi o'zbek tilini hali A1 (boshlang'ich) darajada o'rganayotgan bo'ladi.

1. Darsdan qanday maqsad ko'zlangan va matn bu maqsadga xizmat qila oladimi? Bu yoshda va til o'rganishning bu darajasida shunchaki "matnni o'qing va mazmunini aytib bering" degan mavhum topshiriq berib bo'lmaydi. Topshiriq aniq bo'lishi va uni bajarish uchun yetarlicha yordam (scaffolding) ko'rsatilishi kerak.

2. Matn o'quvchi darajasiga va yoshiga mosmi? Mant "tanovul", "ne'mat", "qiyoslamoq", "ardoqlamoq", "noz-ne'mat", "rizq-ro'z", "beqiyos", "zinhor", "zavol" singari badiiy bo'yoqdorlikka ega, kundalik nutqda kam ishlatiladigan, tilni A1 darajada o'rganayotgan o'quvchi u yoqda tursin, bu yoshdagi o'zbekzabon o'quvchi uchun og'irlik qiladigan so'zlar, ravishdoshli konstruksiyalar va murakkab gaplar bilan to'la. Tasavvur qiling, o'quvchi matnni tushunish uchun darslik oxiridagi lug'atga murojaat qildi. "Non hammamizning rizq-ro'zimiz" degan gapdagi "rizq-ro'z" o'rniga lug'atdagi "достаток еды" jumlasini qo'ysa, gap ma'nosini chiqara oladimi?

3. Matn autentik emas. O'zbeklar real hayotda shunday, balandparvoz so'lar ishlatib gaplashadimi? Bu matndagi qaysi til birliklarini A1 darajasidagi o'quvchi kundalik hayotida o'zi ishlatadi yoki birovdan eshitadi?

4. Matn o'quvchi uchun qiziqmi? Boshlang'ich sinf o'quvchisiga qandaydir mavhum (abstrakt) ma'no tashiydigan emas, har kungi hayoti bilan bog'liq matnlar qiziq bo'ladi.

Bunday matn yordamida til o'rgatish imkonsiz: darslikni yaratish va chop qilish uchun bekor sarflangan pul hamda o'quvchining va o'qituvchining bekor ketgan vaqti zavoli.

To'g'ri, Respublika ta'lim markazi bu darsliklarni yaratmagan va tasdiqlamagan. Lekin, adashmasam, bu darsliklar joriy qilinganda ham vazirlikning va vazirlikdagi darsliklarga, ta'lim mazmuniga javobgar boshqarmaning hozirgi rahbariyati amalda edi. Ta'lim sifatiga va mazmuniga javobgar davlat xizmatchilari sifatida darsliklarni varaqlab, ularning metodik va ilmiy sifati bo'yicha fikrlarini aytsa, eksteriza qildirsa, otilib ketarmidi? Yoki "sadoqat"ni namoyish qilish millionlab o'quvchilarning kelajagidan ko'ra muhimroqmidi?

Ona tili bo'lmagan tilni o'qitishda matnlar qanday tanlanadi?

Ko'pincha til darslarida matn markaziy rol o'ynaydi: u kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirish, til birliklarini o'rgatish, o'rganilayotgan til madaniyati bilan bog'liq ma'lumotlarni taqdim qilish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Demak, til o'rgatishga mo'ljallangan o'quv materiallarining (darsliklar, qo'llanmalar va hokazo) hamda til darslarining samarasiga matnning to'g'ri tanlanishi kuchli ta'sir qiladi. Til o'rgatish uchun matn tanlayotganda nimalarni hisobga olish lozim?

1. Darsning maqsadi.

Tanlangan matn asosida qanday ko'nikmani (kompetensiyani) rivojlantirish maqsad qilingan? Masalan, maqsad - matnni tez (ko'z yugurtirib) o'qib kerakli ma'lumotni topish (scanning) kompetensiyasini rivojlantirish bo'lsa, har xil ma'lumotlar (raqamlar, ismlar, joy nomlari va hokazo) ko'p, faktik ma'lumotlar asosida qurilgan matn ma'qulroq bo'lishi mumkin. Yoki, deylik, maqsad muayyan mavzu bo'yicha fikr bildirish va fikrini asoslash (argumentatsiya) ko'nikmasini rivojlantirish bo'lsa, shu mavzu bo'yicha turfa qarashlarni (masalan, ijobiy / salbiy jihatlari) aks ettirgan matn tanlanadi. Maqsad muayyan til birliklarini (leksika, grammatika) o'gatish bo'lsa, kerakli til birliklari matnda mavjudligiga va ularning chastotasiga e'tibor berish kerak. Albatta, bitta matn bir necha maqsadga xizmat qilishi mumkin - demak, matn har bir maqsad uchun muvofiq bo'lishi kerak.

2. Matnning til o'rganuvchilar darajasi va yoshiga mosligi.

Til o'rganishning darajalari mavjud: masalan, CEFR shkalasida A1dan C2gacha. Har bir daraja tushunadigan, bilishi lozim bo'lgan va bilishi lozim bo'lmagan (darajasiga mos klmaydigan) til birliklari (so'zlar, grammatik konstruksiyalar) bo'ladi. Tabiiyki, quyi daraja uchun bunday birliklar soni cheklangan bo'ladi va odatda yuqori chastotali (o'quvchi ko'p eshitadigan, nutqda ko'p qo'llaniladigan) so'zlardan iborat bo'ladi. Tanlangan matn o'quvchining darajasiga mos bo'lishi kerak - agar o'quvchi har bir (yoki deyarli har bir) so'zning ma'nosini lug'atdan qidirishi yoki boshqalardan so'rab olishi kerak bo'lsa, undagi grammatik konstruksiyalarning ma'nosi o'quvchiga notanish bo'lsa, bunday matn asosida samarali til o'rganish imkonsiz. (Albatta, matndagi har bir so'z o'quvchiga tanish bo'lishi shart emas, lekin notanish so'zlarning ma'nosini o'quvchi kontekstdan chiqara olishi, bu notanish so'zlar matnni tushunishga va o'quvchining motivatsiyasiga salbiy ta'sir qilmasligi uchun notanish so'zlar ulushi 10%dan oshmasligi kerak). Shu bilan birga, matn mazmun (kontekst) jihatdan ham o'quvchi uchun tushunarli bo'lishi kerak.

3. Matnning autentikligi

Matn o'rganilayotgan tilning til egalari tomonidan real hayotda qanday qo'llanilishini ko'rsatishi kerak. Buning uchun esa matn darslik muallifi yoki o'qituvchi tomonidan tuzilmasligi, balki autentik manbalardan (kitoblar, komikslar, OAV, ijtimoiy tarmoqlar, e'lonlar, reklamalar, etiketkalar, instruksiyalar va hokazo) olinishi, lozim o'rinlarda o'quvchi darajasiga moslanishi kerak. Darslik mualliflari yoki o'qituvchi tomonidan tuzilgan sun'iy matnlar tilning real kontekstda qo'llanilishini ko'rsatib bera olmaydi va o'quvchini qiziqtirmaydi.

4. Matnning qiziqarliligi

Til o'rganishda (umuman, har qanday fan yoki sohani o'rganishda) motivatsiya katta rol o'ynaydi. Demak, til darslari uchun tanlangan matn o'quvchiga qiziq bo'lishi, buning uchun o'quvchi hayoti, hayotiy tajribasi bilan bog'liq bo'lishi kerak. O'quvchi uchun qiziq bo'lmagan matn asosida qiziqarli topshiriqlar tuzish va qiziqarli dars tashkil qilish imkonsiz.

(davomi quyida)

Xarajati davlatdan, foydasi MCHJga emasmi ishqilib?

Kun.uz eʼlon qilgan materialda yana bir qiziq detal:

“Ibrat Academy” – til o‘rgatuvchi “Ibrat farzandlari” loyihasining bir qismi bo‘lib, 2022 yilda tashkil qilingan. Dastlab loyiha xorijiy tillarni yoshlarga bepul o‘rgatish maqsadida, budjet mablag‘lari asosida bilan tashkil qilingan edi. Hozir loyihaning pulli shakli ham bor. Agentlikning izohlashicha, loyiha o‘z-o‘zini rivojlantirishi uchun pulli versiya joriy etilgan. “Bu loyiha, ya’ni “Super start” uchun budjetdan mablag‘ ajratilmagan”, – dedi tashkilot xodimi.

Eʼtibor bering: materialda loyiha byudjet mablagʻlaridan moliyalashtirashtirilgan, lekin aynan pulli qismi uchun byudjetdan mablagʻ ajratilmagan, deyilmoqda.

Qiziq, agentlik loyihaning "davlat juni"dan, uzr, davlat pulidan boʻlgan qismi bilan davlat byudjetidan boʻlmagan qismining aniq hisob-kitobini olib boradimi? Hammasi - davlat byudjeti hisobiga yaratilgani qismi ham, davlat byudjetidan moliyalashtirmagan, deyilayotgan qismi ham bitta ilova tarkibida boʻlsa, buni qanday ajratib olishadi? Xarajati davlatdan, foydasi MCHJga boʻlib qolmasligi qanday nazorat qilinadi?

Kun.uz "Ibrat Academy" atrofidagi gaplarni oʻrganishga harakat qilibdi.

Kun.uz gaplashgan yoshlar yetakchisi bu ixtiyoriy-majburiy topshiriq ekanini aytdi. Unga ko‘ra, agentlikning joylardagi boshqarmalari xodimlari yetakchilardan ilovani necha kishi sotib olgani haqida ma’lumot so‘raydi.

Materialda bir qiziq - va nazarimda, muhim - detal aytilmagan: Super start ilovasi uchun toʻlovni qabul qiladigan MCHJning taʼsischisining ism-familiyasi, orginfo maʼlumotlariga koʻra, kun.uz oldingi materialida "Ibrat farzandlari" loyihasi rahbari sifatida tanishtirgan shaxsning ism-familiyasi bilan juda oʻxshash.

Manfaatlar toʻqnashuvi? Nima edi u?

Pedagoglar bolalarni koʻzboʻyamachilik va koʻchirmakashlikka oʻrgatayotgan tizim haqida: