Existentialism

"Mutlaq Adolat"

Ba'zan Yerdagi hayotdan uzoqlashib, olis-olislarga ketgisi keladi odamning. Tashqariga chiqaman. Hammayoq sokin. Hech narsa o'zgarmagan, go'yo hech nima bo'lmagan. Ko'kka qarayman:

Yulduzlar charaqlab turibdi. Ana shunday lahzalarda qiladigan odatim esimga tushdi. Ichkari kirib yulduzlar xaritasini olib chiqdim-u, "yulduz ovlash"ga tushdim. Sal kechikibman. Saturn va Mars allaqachon botib ketibdi. Tepaga qarayman. Ustimda "Yozgi Uchburchak" - Vega, Altayr, va Deneb charaqlab turibdi. Bular ichida eng yorqini va katta ko'rinadigani - Vega. Eng nursiz, kichik ko'rinadigani esa - Deneb. Ammo bularning ichida eng katta yulduz ana shu Deneb. Radiusi bizning quyoshimiz radiusidan naq 203 marta katta. Agar uni Quyosh o'rniga qo'ysangiz, Yer orbitasini ham egallab oladi. Uning bir chetidan chiqqan nur, ikkinchi chetiga yetib borguncha sakkiz minutdan oshiqroq vaqt ketadi. Agar u futbol maydonidek bo'lsa, bizning Quyosh bitta tarvuzdek, jonajon sayyoramiz esa misoli maydaroq no'xotdek bo'lib qoladi. Ana shunday supergigant yulduz yoz tunlari har kuni tepamizdan "o'tadi". Biz esa uning borligini ham sezmaymiz. U bizdan nihoyatda olisda - 2600 yorug'lik yili masofada joylashgan.

Qarangki, shu nur 2600 yil muqaddam, hayotdan charchab ko'chaga chiqqan mendek bir ojizning ko'zlariga tomon harakat boshlagan. Borligini hatto ko'pchilik bilmaydigan ana shu supergigant yulduzning qarshisida zarra yanglig' bo'lib qoladigan bir nuqtada biz yashaymiz. Nafaqat yashaymiz, balki dunyo menikidir deb da'vo ham qilib qo'yamiz. O'zimiz bir changdekmiz-u, g'am-tashvishimizni olamga teng ko'ramiz.

Sharqqa qarayman. Andromeda yulduzlar turkumi yastanib yotibdi. Shuning bir chekkasida durbinda elas-elas ko'zga tashlanadigan xira bir changga ko'zim tushadi. Yo'q, bu yulduz emas, sayyora ham, kometa ham emas. Bu jonajon Somonyo'li gallaktikamizning eng yaqin qo'shnisi, 200 milliarddan ortiq yulduzni o'ziga jamlagan, kengligi 200 ming yorug'lik yilidan ortiqroq va bizdan 2.5 million yorug'lik yili uzoqlikdagi Andromeda gallaktikasi. Men uning 2.5 million yil avvalgi holatini ko'rib turibman. Balki, o'sha yerda ko'kka tikilib turgan kimlardir bordir. Balki, ular ham bu borliq bizniki va biz uchun deb o'ylar.

Biz cheksizliklar ichida yashab turib, o'zimizning cheklanganligimizni his etamiz. Alam qiladi. Nahotki hech kimmiz? Bizning orzu-umidlarimiz, tashvishu-quvonchlarimiz shu yutub yuborgudek turgan koinot qarida bir zarra, bir yonib o'chgulik uchqun bo'lsa! Yo'q, bungga rozi bo'lolmaymiz. Biz baribir eng noyob mavjudotmiz. Shungga ishonamiz, shu ishonch bizga kuch beradi, mag'rurroq, qat'iyatliroq qiladi. Buyukligingga ishonsang, demak buyuksan. Ammo... Ammo joyiga mixlab tashlaydigan dalil bo'lmasa, ishonmaydigan men kabi shubhaparast nima qilsin. Tarkidunyo qilsinmi? Yoki hammasi behuda, ma'nosiz deya joniga qasd qilsinmi? Dunyoni ibtidoiy odamdek kichkina tasavvur qilib yurganimizda baxtliroq bo'larmidik.

Yo'q, men boshqacharoq narsani his qildim. Yurakni siqib turgan g'ashlik birdan aridi. O'zingning arzimasligingni bilsang, g'am-tashvishlar ham arzimasdek tuyulib qolarkan. Eng asosiysi milliy, diniy yoki umuman siyosiy urushlar shunchalik ahamiyatsiz, hatto kulgili ko'rina boshlaydi. Ming yillar avval ham hozirgidek haqiqat bizda deganlar bo'lgan. Ana shu "haqiqat"lar uchun qonlar to'kilgan. Lekin Denebdan chiqqan nur bizga yetib kelguncha, o'sha "haqiqat" va "adolat" egalari bo'lmish ne-ne insonlar tug'ilib, nafaqat go'rga kirib ketishga ulgurgan, aksari unutilib ham ketgan. Qabrini qazisangiz bir uyum suyak chiqadi. Agar shu ham chiqsa.

Muhimi biz bormiz, yashayapmiz, tabiatning buzib bo'lmas qonunlariga birdek amal qilamiz. Bu qonunlar boy-kambag'al ajratmaydi. Millat, dinu, irqingiz hech qanday ma'no anglatmaydi. Mutlaq adolat ehtimol shudir. Ana shu mutlaq adolat qarshisida tiz-cho'kib, o'z ojizligimizni tan olsak olibmizda.

Yengil tortaman, "Rahmat senga, Deneb" deyman-u, uyga kirib uyquga yotaman.

Hayotda hech narsani hal qilmaydigan insonlarni mashhur bo'lishi - absurd!
Insoniyat, dunyoning oddiy kichik muammolarini hal qilmaydigan insonlarni olqishlashi - absurd!
Hayotda yaxshi bir oilada, qo'llab-quvvatlovchi oilada, hech kimdan kam qilmaydigan oilada ulg'ayib, boshqa insonlar bunday tasodifiy privilege (omad) ga erisha olmaganlari uchun, ularni "omadsiz, dangasa qo'lidan hech narsa kelmaydiganlar" deb atash - absurd!
Social inequality borligini tan olmaydigan insonlar borligi - absurd!
Insonlar har xil deya turib, ularning muammolariga bir xil yechim beradigonlar bo'lishi - absurd!
Insonlarga faqat oxirida "jannatga kirish" matevatsiyasi bilan yordam beradigan insonlar mavjudligi - absurd!
Hayotda insonlarni yaxshi va yomonga ajratish - absurd!
Inson huquqlari deya jar solib, shu gaplarga o'zlari amal qilmasliklari - absurd!
Individual insonga hayotda qanday yashashini jamiyat belgilashi - absurd!
Tasodifiy tarzda boyib ketib, qolgan barcha insonlarga "aqillilik" qiladiganlar borligi - absurd!

All assignments are done, hopefully)

Baxt ko‘pincha hamma uchun bir xil manzildek tuyuladi, xuddi sevgi, aloqadorlik yoki muvaffaqiyat kabi hammaga tanish va umumiy istaklar bilan bog‘liq bo'lgan. Ammo qayg‘u, iztirob azob, barcha insonlar tomonidan negative pessimistdek qaralgan hissiyotlar esa har bir insonning o‘ziga xos va betakror kechinmalari, kurashlari hamda ichki dunyosiga singib ketgan ajoyib jozibadorlik hissini akslantiradi. Bu esa inson hayotini yanada mazmunli va murakkab qiladi.

Qachonki inson qayg‘uga tushsa, uning his-tuyg‘ulari o‘zining juda ham individuallikka moslashgan voqealari, xotiralari va dunyoni qanday qabul qilishiga bog‘liq holda shakllanadi. Bu har bir qayg‘uli hikoyani noyob qiladi va, aslida, bu go‘zal hamdir, chunki bu insonning o‘ziga xosligini aks ettiradi. Baxtli hayotlar ko‘pincha oldindan belgilangan bir qolipni eslatadi, lekin qayg‘u bizni insoniy hayotning chuqur va ko‘pincha chalkash tafsilotlariga olib kiradi.

Mening bu fikrim empatiya haqida chuqur haqiqatni aks ettiradi: kimningdir qayg‘usiga guvoh bo‘lganimda, biz ularning hikoyasining boyligi, zaifligi va samimiyligini his qilamiz. Qayg‘u insoniy tajribaning chuqurligini oshkor qiladi, baxt esa ba’zan yuzaki manzil kabi ko‘rinadi.

Shu bilan birga, bu fikr baxtlilikni qadrsizlantirish emas, balki uning rolini, maqsadini, bizga yoshlikdan toki hozirgacha singdirib kelinggan illuziyaviy, sun'iy, materialistk baxtni, o'zimizning hissiyotlarimiz orqali tushunish balki uni qadrsizlantirilgan, insonlar his qilishga qo'rqadigan hissiyotlar: qayg'u, umidsizlik, og'riq, fikrlash a'zobi, yolg'izlik, sizni atrofizdagi insonlar tushunmaslik hissiyoti, qo'rquv, nafrat, g'azab, yordamsizlik, ishonmasik, depressiya, o'zini-o'zi qabul qilolmaslik, aldov, chorasizlik, vaxshiylik, yovuzlik, iztirob, orqali baxtli bo'lishlikni, o'zimiz xoxlagan baxtga erishishni, qayta tushuntiradi. Baxt odamlarni umumiy quvonchda birlashtirsa, qayg‘u esa ularni farqlaydi, inson hayotining xilma-xilligini namoyon etadi. Bu esa hayotni murakkab va hikoyalarga boy qiladi.

Anna Karenina kitobini o'qishni boshlaganimda, kirish qismini o'zi mengga, juda ham muhim bo'lgan "insight" ni berdi:

"All happy families are alike; each unhappy family, on the contrary, is unhappy in its own way"
Ya'ni hamma baxtli oilalar bir-biriga juda o'xshash, har bir baxtsiz oilaning esa, o'ziga yarasha baxtsizligi bor.

See you next year dear Tashkent

Bugun men uchun juda ham qadrli, juda ham muhim bo'lgan, tug'ishgan bo'lmasada, undan ham yaqinroq bo'lgan insonimni tug'ilgan kuni. Odatda insonlarni, hatto yaqin bo’lsa ham, tabriklashga odatlanmaganman. Lekin bu inson har qanday standartlarimi buzishga arzidi. Tug'ilgan kuni bilan shu insonimni.😊

- Eng koʻp kimni kuzatasan?
- Oʻzimni.
- Kimga oʻxshashni xohlarding?
- Tasavvurimdagi oʻzimga.
- Eng yomon koʻrgan insoning kim?
- Reallikdagi oʻzim.