Doston Chustiy

​#taqriz

Rauf Parfi — "Iymon asiri"

Rauf Parfi nomini eshitgan har bir adabiyotga, she’riyatga oshno qalb egasining etlari junjikib ketadi. Chunki shoir yangi uslub, yangi nafas olib kirgan, o‘zbek she’riyatini yangi pog‘onaga ko‘targan deb qaraladi. Haqiqatan ham muallifning she’rlarini mutolaa qilarkansiz, qandaydir ilohiy ruhiy yaqinlikni his qilasiz.

Qolganlarda qanday bilmadimku-ya, menda ma’lum vaqtda yoki davr bo‘ladiki, she’riyatga muhtojligim paydo bo‘ladi. Bu muhtojlikni esa, Rauf Parfi she’riyati bilan qondiraman.

Nima uchun "Iymon asiri" ? Bilmadim, iymon shoir uchun go‘yoki bu she’riyat, vatanga muhabbatdir. Uning ibodati she’riyat va Ona Turkistoniga bo‘lgan muhabbatidir. Shuning uchun ham kitobning nomi "Iymon asiridir".

E’tiborimni tortgan yana bir narsa shu bo‘ldiki, shoirning boshqa mamlakatlar shoirlari ijodi bilan yaqindan tanish bo‘lgani va ularga atab yozgan ba’zi she’rlari bo‘ldi. Bundan tashqari, ko‘plab she’rlarida xuddi jadidlar singari Turkistoning mustaqilligiga shama qilib yozgan she’rlari ham e’tiborga molikdir.

Muallifning she’rlariga detallarigacha to‘xtalmadim, chunki o‘zim bu narsalarga tushunmayman ham. Shoirning she’rlarida ishlatilgan ilohiy so‘zlarni shunchaki rohatlanib, his qilib o‘qidim. Zero she’rdan zavq olish bo‘lsa, shunchalik bo‘lar. Quyida esa, shoirni kashf qilishimga sababchi she’rini siz bilan bo‘lishmoqchiman:

"Yana jimlik, yana sukunat,
To‘lib ketar hech narsadan dil.
Hech narsadan boshlanadi gap,
Hech narsani so‘zlar yana til.

Qichqiradi bezabon xulyo,
Sukunatda qiynaladi jon. 
Hech narsani tan olmas go‘yo
Hech narsadan boshlangan jahon".

So‘ng so‘z o‘rnida sizlarga aytar gapim shuki: She’r o‘qing! His qilib, o‘qing! Va albatta Rauf Parfini o‘qing!

@dostom_chustiy

​#taqriz

Mixail Bulgakov — "Yosh vrach kundaligi"

Asar qahramoni yigirma uch yoshlik shifokor bola o‘qishni tamomlashi bilanoq, chekka bir qishloqdagi shifoxonaga bosh shifokor sifatida yuboriladi. U faqatgina nazariy bilimlarga ega edi xolos. Shunday bo‘lsa-da, u o‘zi duch kelgan barcha qiyinchiliklardan mohirona tarzda chiqib ketadi.

Meni e’tiborimni tortgan narsa shu bo‘ldiki, qahramon o‘zi yaxshi bilmagan kasallikka duch kelishi bilanoq, undan oldin ishlagan bosh shifokordan qolgan katta kutubxona tomon shoshadi va shu tariqa o‘zini o‘zi yetuk mutaxassis qilib tarbiyalaydi. Aynan shunday sahnalarda muallifning qisman kitobxonlikka targ‘ibini ham ko‘rishimiz mumkin.

Bulardan tashqari, adib o‘sha paytdagi davlatning iqtisodiy-ijtimoiy holatini aniq va ravshan tasvirlab beradi. Jamiyatning o‘sha davrdagi holatini muallif bir dialog orqali mohirona tasvirlaydi:

"— Ey, sen ahmoq xotin, tug‘ish uchun ko‘prik ostidan boshqa joy topolmadingmi? Nimaga otda kelmading? — Qaynotam ot bermadi, — dedi ayol. — Besh qadam yursang yetib olasan, axir kuchli ayolsan-ku. Otni ovora qilib nima qilasan deb aytdi."

Mana shunday jaholat botqog‘iga botgan insonlar bilan yosh shifokor bir o‘zi munosib kurash olib boradi.

Davlatning o‘sha davrlardagi (asarda keltirilgan davr bu 1917-yillar ) iqtisodiy holati og‘irligi adib qishloqda elektr toki yo‘qligi, hatto temir yo‘l ham aynan o‘sha qishloqqacha bormagani, aholini transport sifatida esa, ot aravadan foydalanishlari orqali namoyon bo‘ladi.

Asar bir tomondan, kasbga fidoyilik bilan yondashish kerakligini uqtirsa, ikkinchi tomondan esa, insoniyat oxirgi yuz yillikda ham iqtisodiy ham ma’nan qanday shiddat bilan rivojlanganini aniqlovchi ko‘rsatkich bo‘lib, xizmat qiladi.

@doston_chustiy

​#taqriz

Sevara Alijonova — "Mahkum sayohati"

Esse. Bu ko‘pchiligimiz "bilamiz" deb o‘ylaydigan lekin, bilmaydigan tushuncha. To‘g‘risi men ham oldinlari esse deganda til sertifikati imtihonida yozib beriladigan fikrlar majmui deb tushunardim. Bunday imtihonlarda siz o‘zingizni o‘ylashga, yozishga majburlaysiz.

Lekin muallif nazarda tutayotgan esse esa, bu umuman falsafiy va ilohiy tushuncha. Keling ushbu tushunchaga muallifning o‘zi bergan tarif bilan tanishsak:

"Esse — "nimadir haqida" tinimsiz o‘ylash, tafakkur qilish, uni shaxsiy kuzatuv, tajribalarning chig‘irig‘idan o‘tkazib, oqqa tushirish.

Esse — falsafa, insoniyatning azaliy savollariga javob izlash, anglanmagan, anglab bo‘lmas borliqni anglashga intilish, insoniy qadriyatlar, fazilat va illatlarga munosabat yoki inkor falsafasi.

Esse — yakun, tugal xulosa. Essenavis jurnalist yoki yozuvchidek xulosani o‘quvchiga qoldirmaydi. Mavzuga o‘z xulosasi bilan nuqta qo‘yadi. Yoki xulosa mahsuli bo‘lib esse yaraladi".

Muallifning qaysidir essesini ajratib shunisi yoqdi deyish mushkul. Chunki, barchasi sirli, purma’no hamda mushohada yuritishga undaydi. Muallif kitob ibtidosini buyuk essenavislar xotirasiga sukut saqlash bilan boshlagan bo‘lsa, keyingi essesida esa har birimiz qachondir "begemotga aylanishimizga" ishora qiladi. Kitobdagi eng yaxshi essesida esa muallif barcha inson umri davomida nimadirga mahkum, eng asosiysi o‘limga mahkumligimizni eslatadi. Kitobning intihosi esa, nodir shaxslar Sherali Toshmatov, Erkin Yusupov, Xurshid Do‘stmuhammad, Xudoyberdi To‘xtaboyevlarga bag‘ishlangan maqolalaridan iborat.

Men kitobni ayni vaqtida uchratdim, mutolaa qildim deb o‘ylayman. Chunki, muallif har xil sabablar tufayli ilm qilish yo‘lida ikkilanayotgan menga butun umrini ilmga sarflagan insonlar bilan tanishtirdi va ular hech ham kam bo‘lishmaganini isbotlab berdi. Buning uchun muallifdan minnatdorman.

Kitob hajman kichkina va yengil o‘qiladi. Barchaga o‘qishni tavsiya qilaman. Mahkumga (muallifga) esa o‘z sayohatida davom etishini tilab qolaman . . .

@doston_chustiy

​#taqriz

Frans Kafka — "Evrilish"

Keling, birdaniga kitob haqida gapirishdan oldin biroz Kafkaning shaxsiyatiga to‘xtalsam. Frans Kafka — jismonan nimjon, butun umrini dadasining soyasida o‘tkazishi hamda u bilan bo‘lgan mojarolar sababli ruhiy jihatdan ham nimjon, o‘zining og‘riqlarini ilohiy darajaga olib chiqqan inson, shular ta’sirida bo'lsa ham adabiyotga oshno qalb egasi edi.

Uning shaxsiyati haqida fikrlarni o‘qir ekansiz, birdan undan o‘z shaxsiyatingizda bor unsurlarni ham ko‘rishingiz aniq. Chunki, har birimizning ich-ichimizda bir Kafka bor. Ruhan mo‘rt, dardlarimizni doimiy ulug‘vor sanovchi Kafkadek biri ichimizdan mudrab yotadi. Lekin nimaga biz yoki ular to‘laqonli Kafkadek bo'la olmaymiz? Chunki, hechkim o‘z dardini, ruhiy vaziyatini Frans Kafkadek tasvirlay olmaydi.

Aynan shunday og‘riqli tasvirlarini Kafka "Evrilish"da san’at darajasiga olib chiqqan. Otasi bilan bog‘liq mojarolar va ularning o‘ziga qanchalik ta’sir qilganini va qanday his qilganini Gregor Zamza misolida ochiq oydin tasvirlab beradi.

Zamzani nima Kafkadek uzlat domiga tortib ketgan edi? Zamza hasharotga aylanib qolganidan keyin, o‘z oilasiga manfaat keltirmay qo‘ygandi. Shu sababli o‘z oilasi, ota-onasi, singlisi asta-sekinlik bilan undan voz kechishadi. Hasharot holicha qolgan Zamza esa shaxsiy fazilatlari, his-tuyg‘ulari jihatidan insoniyligicha qoladi. Ammo ruhiy yolg‘izlik uni qora tuynuk misoli o‘z domiga tortib ketadi. Natijada insoniy munosabatlarga loyiq ko‘rilmagan hasharot ko‘rinishidagi Zamza nobud bo‘ladi. "Evrilish" aniqroq aytadigan bo'lsam Zamza misoli orqali Kafka go‘yoki otasiga: "Agar siz ham meni insoniy munosabatlarga loyiq ko‘rmaslikda davom etsangiz, men ham shu tariqa halok bo‘laman", deyayotgandek.

Ushbu kitobda "Evrilish"dan tashqari, muallifning bir nechta kichik hikoyalari ham o‘rin olgan. To‘g‘risini aytsam, "Evrilish"dan ko‘ra, mana shu qisqa lekin pur ma’no hikoyalari menga ko‘proq manzur keldi. Lekin shuni aniq ayta olamanki, Kafkada ko‘plab anglanilmagan narsalar qoldi. Kafkaga hali qaytaman. . .

Xulosam so‘ngini Ulug‘bek Hamdam so‘zlari bilan yakunlamoqchiman:

"Kafkani o‘qing! Kafkani uqib o‘qing! Bir umr o‘qing! Qaytib-qaytib o‘qing!.. Zero, u kabi ijodkorlar hamisha, hamma vaqt inson va zamon yuziga ko‘zgu tutib turadilarki, goh-gohida hayot quvonchlari-yu tashvishlarida andak bosh ko‘tarib, oynadagi aksimizga ko‘z tashlab olsak, chakki bo‘lmasdi. . ."

@doston_chustiy