Poliploid turlarda nechta jinsiy xromosoma bor?
Ushbu savol bilan avval ham murojaat qilishgan edi. Bu savolni u qadar jiddiy qabul qilmay, savol beruvchilar ko'proq kitob o'qishga da'vat qilib javob bermagan edim. Lekin o'tgan vaqt oralig'ida bu savol qayta va qayta kun tartibiga chiqmoqda. Yaqinda ham mana shu holat yuzasidan bir universitetda o'qituvchi va talabalar orasida bahs bo'lgani haqida yozib, savolga oydinlik kiritib berishimni so'rab yozishgan. Shundan so'ng ushbu savolga javob berish kerak ekan degan fikrga keldim.
Avvalo poliploid turlar degani nima ekanliginiga oydinlik kiritib olsak. Poliploidiya bu - eukariot organizm hujayrasida xromosoma gaploid miqdorining uch yoki undan ortiq marotaba karrali ortgan holda uchrash hodisasidir. Poliploid tur esa hujayrasida bir necha karra ortgan xromosomaga ega organizm. Poliploidiya hodisasi o'simliklar orasida juda keng tarqalgan holat, shu bilan birga bu holat hayvonlar (
nematodalar,
kapalaklar,
baliqlar,
amfibiyalar,
sutemizuvchilar) orasida ham uchraydi.
Savolga qaytamiz. Poliploid turlarda nechta jinsiy xromosoma bo'ladi? Yuqorida poliploidiya bu xromosoma to'plamining karrali ortishi deb aytdik. Shunday ekan, kariotipda qanaqa va nechta xromosoma bo'lsa, ularning barchasi karrali ravishda ortadi. Mana shu poliploidiya uchun umumiy qonuniyat hisoblanadi. Shundan kelib chiqsak,
poliploid turlarda xromosoma to'plami necha marotaba ortgan bo'lsa jinsiy xromosoma soni ham shuncha marta ortgan bo'ladi.
Tajtribalar va dalillar bunga nima deydi?
Acta Biotheoretica jurnalida 1953-yilda chop etilgan R. Ruggles Gates ning "
Polyploidy and Sex Chromosomes" maqolasini yoki
Journal of Genetics jurnalida 1953-yilda chop etilgan Elisabeth Goldschmidt ning "
Multiple sex-chromosome mechanisms and polyploidy in animals" maqolasini yoxud
Genetics jurnalida 1979-yilda chop etilgan J.E.Madl va R.K.Herman ning "
Polyploids and sex determination in Caenorhabditis elegans" maqolalarini bir karra ko'z yugurtirishni tavsiya qilaman. Ushbu maqolalarda o'sha davrdayoq poliploid turlardagi karrali jinsiy xromosomalar haqida yozilgan.
Shu o'rinda bir narsani yana bir karra aytmoqchiman, hurmatli biolog do'stlar, jinsiy xromosoma degani bu alohida ko'rinish va xususiyatli belgilangan xromosoma emas. Ayrim organizmlarda jinsni belgilaydigan ma'lum xromosomalar va ularda bir yoki bir nechta genlar oilasi mavjud. Ushbu genlarning qaysi xromosomada joylashganligi muhim emas. Eslaringizda bo'lsa men avval ham bir necha marotaba organizmlarda
jins qanday belgilanishi, jinsiy xromosomaga bog'liq va bog'liq bo'lmagan holdagi jinsning rivojlanishi, shu bilan birga
X va
Y jinsiy xromosomalarnign kashf etilish tarixi haqida yozgan edim. Qolaversa hozirda "
Sex Determination" degan biologiyada alohida yo'nalish shakllangan bo'lib, bunda organizmlarning jinsi nimalarga bog'liq ekanligi juda chuqur o'rganiladi, tekshiriladi, tadqiqotlar o'tkaziladi. Bu borada internetda materiallar nihoyatda ko'p, shunchaki ularni topib o'qish qolgan xolos.
@hujayrauz
