Abdulla Avloniy yodgorlik muzeyi

​​Abdulla AVLONIY

HIFZI LISON

Hifzi lison deb har bir millat o‘z ona til va adabiyotini saqlamagini aytilur. Har bir millatning dunyoda borlig‘in ko‘rsatadurgan oyinai hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo‘qotmak millatning ruhini yo‘qotmakdur. Hayhot! Biz turkistonlilar milliy tilni saqlamak bir tarafda tursun kundan-kun unutmak va yo‘qotmaqdadurmiz. Tilimizning yarmiga arabiy, forsiy ulangani kamlik qilub, bir chetiga rus tilini ham yopishdurmakdadurmiz. Durust, bizlarga hukumatimiz bo‘lg‘on rus lisonini bilmak hayot va saodatimiz uchun osh va non kabi keraklik narsadur. Lekin o‘z yerinda ishlatmak va so‘zlamak lozimdur. Zig‘ir yog‘i solub moshkichiri kabi qilub, aralash-quralash qilmak tilning ruhini buzadur.

«Yohu! Bizga na bo‘ldi? Bobolarimiz yo‘lidan chiqub ketduk. Yaxshi qo‘shningdan olguncha yomon uyingni qidir», – demishlar. Bobolarimizga yetushg‘on va yaragan muqaddas til va adabiyot bizga hech kamlik qilmas. O‘z uyimizni qidirsak va axtarsak yo‘qolganlarini ham toparmiz. «Yo‘qolsa yo‘qolsun, o‘zi boshimga tor edi», – deb Yovrupo qalpog‘ini kiyub, kulgi bo‘lmak zo‘r ayb va uyatdur. Payg‘ambarimiz: «Erlarda jamol lison va tildur», – demishlar.

Umumiy milliy tilni saqlamak ila barobar xususiy og‘iz orasidagi tilni ham saqlamak lozimdur. Chunki so‘z insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini o‘lchab ko‘rsatadurgan tarozusidur. Aql sohiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qiymatini so‘zlagan so‘zidan bilurlar. «Quruq so‘z quloqg‘a yoqmas» – demishlar.

Agar so‘z aql va hikmatga muvofiq bo‘lub, o‘ziga yoki eshituvchiga bir foyda chiqadurgan bo‘lmasa, asalarilari orasida g‘ung‘ullab yurgan qovoqari kabi quruq g‘o‘ng‘ullamoq faqat bosh og‘rig‘idan boshqa bir narsa emasdur . Boshimizga keladurgan qattig‘ kulfatlarning ko‘pi yumshoq tilimizdan keladur. Shuning uchun: «Ko‘p o‘yla, oz so‘yla», – demishlar.

Tillarning eng yaxshisi so‘zga usta til, so‘zlarning eng yaxshisi bilub, oxirini o‘ylab so‘ylangan so‘zdur.

📙"Turkiy guliston yohud axloq" asaridan.

📖 💬  Bizni kuzatib boring

🔺Abdulla Avloniy muzeyi

​​#eksponatlar

🌟 Salih Zeki Bey va uning "Hikmati tabiiyya" asari🌟

📜 Tarixi va hayoti haqida qisqacha
Salih Zeki Bey 1864-yilda Istanbul shahrida dunyoga kelgan. U yoshligidanoq ilmga bo‘lgan qiziqishi bilan ajralib turgan va bu qiziqish uni ilm-fan olamida ulkan marralarni zabt etishga olib keldi. 1873-yilda Darüşşafaka maktabida ta’lim olishni boshlagan va sakkiz yil davomida barcha fanlarni a’lo baholar bilan tamomlagan. O‘rta ta’limni tugatgach, pochta va telegraf idorasida faoliyat boshladi. Ushbu tashkilotning ko‘magi bilan oliy ta’lim olish uchun Parijga yuborilgan.

🎓 Ilmiy va kasbiy faoliyati
Parijdagi ta’limdan so‘ng, Salih Zeki Bey vataniga qaytib, turli yuksak lavozimlarda faoliyat yuritdi:

posta va telegraf idorasi: Muhandis sifatida ish boshladi.
1910-yil – Galatasaray litseyiga direktor etib tayinlandi.
1913-yil – Darülfünun (hozirgi Istanbul universiteti) rektori bo‘ldi va Fan fakultetida matematika bo‘yicha dars berdi.
U 1905-yildan boshlab fizika fanini talabalar uchun tushunarli tarzda o‘qitish uchun yangi uslubiy darsliklarni yaratdi.
Ammo 1919-yilda ruhiy tushkunlikka tushib, fransuz kasalxonasiga yotqizilgan va ikki yil o‘tib, 1921-yilda hayotdan ko‘z yumgan.

📖 “Hikmet-i Tabî‘iyye-i Umûmiyye” asari
Salih Zeki Beyning eng yirik ilmiy asarlaridan biri – "Hikmet-i Tabî‘iyye-i Umûmiyye" deb nomlangan fizika kitoblari seriyasidir. Ushbu seriya 10 ta jilddan iborat bo‘lishi rejalashtirilgan edi, ammo u faqat 5 jildni nashr qilishga ulgurdi. Ushbu asarlar fizika va umuman tabiiy fanlarni o‘rganishda muhim manba sifatida qaraladi.

1911-yilda ushbu kitob seriyasi doirasida i – "Mebhas-ı Câzibe-i Umûmiyye" chop etildi.
Kitob hajmi: 178 sahifa.
Tarkibi: Kirish qismi, beshta asosiy bo‘lim va natija qismidan iborat.

Salih Zeki Bey kitobida "Mülahaza" (Fikr-mulohaza) deb ataluvchi maxsus bo‘limni kiritgan bo‘lib, unda u ilm-fan va hayot haqidagi falsafiy xulosalarini bayon qilgan. Ushbu bo‘lim nafaqat fizikaviy tushunchalar, balki insonning tabiatni tushunishga bo‘lgan intilishi haqida ham ma’lumot beradi. Bu qism fan tarixchilari va faylasuflar uchun qimmatli material hisoblanadi.

📖 💬  Bizni kuzatib boring

🔺Abdulla Avloniy muzeyi

​​#eksponatlar

🇺🇿 Shokir Sulaymon: Turkistonning yosh adibi

Shokir Sulaymon (1900-1942) – Qo‘qon shahridan yetishib chiqqan yirik jadid olim va adib. U o‘zining ilmiy va madaniy faoliyati bilan Turkiston maorifi va madaniyatining rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan.

🔸 Ilmiy ta'lim: Shokir Sulaymon, otasi Sobirxo‘ja va o‘qimishli onasidan ilhom olib, dastlab Qo‘qonning “Irfon” maktabida ta'lim olgan. Keyinchalik Orenburgdagi Husayniya madrasasida davom etgan. Madrasada o‘zining siyosiy va ijtimoiy g‘oyalarini shakllantirdi.

🔸 1921-yilda Qo‘qonga qaytib, u yerda yangi usulda maktablar ochib, yoshlarni ilmga chorladi. Shokir Sulaymon, shuningdek, 1922-yilda “Ko‘mak” uyushmasining faol ishtirokchisi bo‘lib, turli maqolalari va she'rlarida milliy qadriyatlarni himoya qildi.

🔸 Shokir Sulaymon “Farg‘ona” va “Turkiston” gazetalari kabi nashrlarda milliy adabiyot va folklorni targ‘ib qilib, ko‘plab maqolalar va she'rlar yozdi. U “Milliy kuy va ashulalarimiz” maqolasida xalq musiqasining ahamiyatini ta'kidlab, yoshlarni o‘z milliy madaniyatiga hurmat bilan qarashga chaqirdi.

🔸 1941-yilda Shokir Sulaymon qamoqqa olinib, 1942-yilda otib tashlandi. U o‘zining oxirgi so‘zida: "Men xoin emasman!" deb yozgan.

🌟 Shokir Sulaymon nafaqat adabiyot, balki xalqning madaniyati, folklori va taraqqiyoti uchun ham muhim iz qoldirdi. Ularning merosi bugun ham hayotimizda davom etmoqda.

Abdulla Avloniy Yodgorlik muzeyida Shokir Sulaymonning 30-yillarda nashr etilgan "Yangi Saroy", "Gudok" "Qahramonlar hikoyasi" kabi to'plamlari saqlanmoqda.


📖 💬  Bizni kuzatib boring

🔺Abdulla Avloniy muzeyi

​​"Layli va Majnun" spektakli

1913-14-yillardan Toshkentda Abdulla Avloniy rahbarligida ish boshlagan "Turon" teatr truppasi qisqa muddat ichida shakllanib, xorijiy teatr truppalari bilan hamkorlikda bir qancha mashhur asarlarni ham sahnalashtirib borgan.

1916-yil 30-dekabr "Kolizey" teatri (Toshkent) da Ozarbayjonning mashhur teatr aktyor va rejissyori Sidqiy Ruhillo (Ruhillo Fatali o‘g‘li) boshchiligidagi musiqali teatr truppasi bilan hamkorlikda "Layli va Majnun" (Fuzuliy dostoni asosida) musiqiy drama (opera)si namoyish etiladi. Asar librettosini ozarbayjonchadan o‘zbekchaga Avloniy tabdil qilgan bo‘lib, rejissyori S.Ruhillo edi. Asosiy rollarni Sidqiy Ruhillo (Majnun), Durriyaxonim (Layli), Abdulla Avloniy (Malu’), A.Muharramov (Navfal), Nizomiddin Xo‘jayev, Farid Tohiriy, Yusuf Aliyevlar ijro etgan. "O‘zbek teatri tarixi uchun materiallar" (Miyon Buzruk Solihov, 1935) asarida keltirilishicha, ushbu spektaklda ilk o‘zbek aktrisasi Mas’uma Qoriyeva ham qatnashgan.

🎯 Ajdodlarimiz merosini birga o‘rganamiz!
Abdulla Avloniy muzeyini kuzatib boring va jadidlar ta’lim tizimidagi yangiliklarni chuqurroq bilib oling!

🔺 Abdulla Avloniy muzeyi

P/S: Suratda "Layli va Majnun" spektakli qatnashchilari.

​​#eksponatlar

Abdurauf Fitrat 1909–1913-yillarda Turkiyada Dorilfununda tahsil olgan, bu davrda qizg‘in badiiy ijod bilan shug‘ullandi va ilm-fan sohasida o‘zining mustahkam o‘rnini yaratdi.

🎓 Ta’limi va ijodiy faoliyati: Fitrat Istanbulda o‘qib, fors tilida yozilgan bir nechta asarlarini nashr etdi. Ularning eng mashhuri, 1909-yilda “Munozara” asaridir. Bu asar jadidchilik harakatining dastlabki nazariy asoslaridan biri hisoblanadi. "Munozara" asarida ikki qarama-qarshi dunyoqarashda bo‘lgan shaxslar o‘rtasidagi bahs orqali, din va dunyo, jamiyat va ma’rifat haqida jiddiy mulohazalar olib boriladi.

📝 Asar va uning ahamiyati: “Munozara” o‘zining kuchli ilmiy va adabiy ta’siri bilan ajralib turadi. U jadidchilik harakatining rivojiga asos bo‘lgan, o‘zbek adabiyotining nafaqat o‘sha davrdagi, balki keyingi avlodlar uchun ham muhim manba bo‘lgan. Fitratning fikricha, ilm har bir jamiyatning o‘sishi va rivojlanishida markaziy rol o‘ynaydi.

📖 "Munozara" ning tarixi: Asar Buxoro amirligi va Rossiya hukumatining ta’qiqlashlariga qaramay, Buxoroda, Turkistonda va butun Sharq va G‘arb mamlakatlarida keng tarqaldi. Hoji Muin Shukrulloh o‘g‘li tomonidan tarjima qilinib, 1911-yilda Turkiston viloyatining gazetalarida bosilgan, keyinchalik 1913-yilda Behbudiy so‘zboshisi bilan alohida kitob holida nashr qilindi.

🎭 Teatrlarda sahnalashtirilishi: Bu asar teatr sahnalarida ham namoyish etilgan, lekin ayrim qismlari o‘zgartirilgan holda. U jadidchilikning ilmiy va adabiy kuchini ko‘rsatgan asar sifatida, keng jamoatchilik orasida katta ta’sir qozondi.

🌍 Xalqning ko‘zi ochilishi: Fitratning “Munozara” asari va uning fikrlari o‘zbek jamiyatida ijtimoiy o‘zgarishlarga olib keldi, xalqning ko‘zi ochilishiga katta yordam berdi. Ular orasida Sadriddin Ayniy "Namunai adabiyoti tojik" asarida shunday yozgan: “Munozara” davr taraqqiyotiga g‘oyat kuchli va samarali ta’sir ko‘rsatdi.” Bu asar bir vaqtning o‘zida ta’qiqlangan, lekin uning ta’siri va ahamiyati xalqning ongini o‘zgartirishga yordam berdi.

📚 Fitratning ilmiy g‘oyalari: Fitrat ilmning kuchini yuksaltirgan va uning jamiyatdagi roli haqida chuqur fikrlar bildirgan. U ilmni “Amriqo vahshiylarining” takomulga erishishiga sabab bo‘lgan kuch deb bilgan.

⚡️ Jadidchilik harakatining rivoji: Fitratning ilmiy va adabiy merosi jadidchilik harakatining rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega bo‘ldi. U o‘zining ijodiy faoliyatida nafaqat adabiyot masalalarini, balki jamiyatni o‘zgartirish, taraqqiyotga erishishning ilmiy asoslarini ham ko‘rsatib berdi.

🌟 Fitratning merosi: Bugungi kunda Abdurauf Fitrat o‘zining yuksak ilmiy g‘oyalari, adabiy asarlari va jadidchilik harakati orqali o‘zbek adabiyotining taraqqiyotiga muhim hissa qo‘shgan shaxs sifatida yodga olinadi.

🎯 Abdulla Avloniy muzeyini kuzatib boring va ajdodlarimiz merosini birga o‘rganing!

🔺 Abdulla Avloniy muzeyi

​​#Madaniyat
#AbdullaAvloniy

🌊 "Madaniyat to‘lqunlari"dan o‘gitlar 🌊

“Bu taraqqiy zamoni va madaniyat asri, bilmam, bizni na yerga olib borajak....” – Abdulla Avloniy.

🔑 Avloniy madaniyatni xalqni ravnaqga eltuvchi yagona yo‘l sifatida ko‘radi. Ammo madaniyatni qabul qilishning ikki yo‘li borligini ta’kidlaydi:
1️⃣ Haqiqiy madaniyatga intilish – bilim, axloq va ma’rifat orqali rivojlanish.
2️⃣ Yuzaki "madaniyat" – ko‘zga ko‘rinar tashqi bezaklar, lekin ichida mazmun yo‘q.

🗨 Avloniy yozadi:
"Ba’zi yoshlarimiz boshlariga Yevrupo qalpog‘ini kiyib, ‘Madaniyat!’ deb og‘izlarini ko‘pirtiradi. Lekin bu madaniyat emas, balki masxarabozlikdir!"

📌 Haqiqiy madaniyat nima?

- Ilm va ma’rifatni egallash.
- Yomon odatlardan, qabul qilinmas ishlardan voz kechish.
- Axloqni ustuvor qo‘yish va milliy qadriyatlarni asrab-avaylash.

🌟 Xulosa:
Madaniyat – bu nafaqat tashqi ko‘rinish, balki insonning ichki dunyosi, axloqi va bilimdonligidir. Madaniyatni haqiqiy mohiyatida anglab, uni qabul qilish – bu millatning haqiqiy yuksalishidir!

📖 Manba: Abdulla Avloniy, "Madaniyat to‘lqunlari". "Tanlangan asarlar", 2-jild.

Maqolani to'liq o'qib chiqishni maslahat beramiz.

🎯 Siz nima deb o‘ylaysiz? Haqiqiy madaniyat nimada? Fikrlaringizni yozib qoldiring!

🔺 Abdulla Avloniy muzeyi

​​#MUHIM
#JADIDLAR

🌟 JADID PEDAGOGLARNING OʻQITISH METODLARI 🌟

📚 Jadid ma’rifatparvarlari o‘z zamonasi uchun ilg‘or ta’lim usullarini ishlab chiqishgan:

1️⃣ Ko‘rgazmalilik – bu usul orqali ta’limni ko‘rgazmali vositalar yordamida tushuntirish (Munavvarqori Abdurashidxonov).

2️⃣ Ifodali o‘qish va uning turlari – texnik vositalardan samarali foydalanish orqali ta’lim berish (Abdulla Avloniy).

3️⃣ Og‘zaki va yozma nutqni o‘stirish – o‘quvchilarning nutq madaniyatini rivojlantirishda asosiy o‘rin tutgan usul (Mahmudxo‘ja Behbudiy va Abdurauf Fitrat).

📖 Manba: U. Dolimov. "Turkistonda jadid maktablari"

🎯 Ajdodlarimiz merosini birga o‘rganamiz!
Abdulla Avloniy muzeyini kuzatib boring va jadidlar ta’lim tizimidagi yangiliklarni chuqurroq bilib oling!

🔺 Abdulla Avloniy muzeyi

#eksponatlar ​​

🌟 Abdurahmon Sa’diy (1889–1956)
📚 Filologiya fanlari doktori, professor

Abdurahmon Sa’diy — o‘zbek adabiyoti va filologiyasi sohasida katta iz qoldirgan ilmiy arboblardan biri. 1889-yil 14-aprelda, Ufa guberniyasiga qarashli Taymev qishlog‘ida tug‘ilgan. O‘zining ilmiy faoliyatini boshlagan dastlabki davrda u Orenburgdagi "Muhammadiya" madrassasida o‘qib, ilmni o‘rganishga katta ishtiyoq bilan yondashdi.

🎓 Ta’lim: Sa’diy 1905-yilda madrassani tamomlab, o‘qituvchilik faoliyatiga kirishdi. Keyinchalik, 1908–1911-yillarda Istanbul universitetining filologiya fakultetida tahsil olib, ilmiy bilimlarini yanada boyitdi. O‘zining ilmiy faoliyatini yurtiga qaytgach, Oqtepa, Olmaota, Yekaterinburg shaharlaridagi tatar maktablarida o‘qituvchi sifatida davom ettirdi.

1921-yilda O‘zbekistonga kelib, umrining oxirigacha ilmiy faoliyatini shu yerda davom ettirdi. Samarali ilmiy va pedagogik faoliyati uning ilmiy darajasini yanada mustahkamladi. 1930-yilda filologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasi va professorlik unvoni berildi.

👨‍🏫 Pedagogik faoliyat: Sa’diy, o‘z ilmiy faoliyatini faqat adabiyot va tilni o‘rganish bilan cheklamagan, balki ko‘plab yosh mutaxassislarni tayyorlashga ham katta e'tibor qaratgan. O‘zbekiston Milliy universiteti, Farg‘ona, Buxoro oliy o‘quv yurtlarida ko‘plab talabalar unga ilm o‘rgandi.

📖 Asosiy tadqiqotlar: Sa’diy, Alisher Navoiy asarlarini chuqur o‘rganib, 500 yillik yubileyiga bag‘ishlangan ko‘plab ilmiy ishlar yaratdi. 1948-yilda esa Alisher Navoiy ijodi - o‘zbek mumtoz adabiyoti taraqqiyotining yuqori bosqichi mavzusida doktorlik dissertatsiyasini yoqladi.

🌍 Ilmiy izlanishlar va natijalar: U 1924-yilda "Amaliy ham nazariy adabiyot darslari" nomli darsligini yaratdi. Bu kitob o‘zbek adabiyot nazariyasida muhim manba bo‘lib, hozirgi kunda ham talabalar uchun asosiy o‘quv qo‘llanma sifatida xizmat qiladi. Sa’diy o‘z ilmiy faoliyatida nafaqat mumtoz, balki zamonaviy adabiyot masalalarini ham chuqur o‘rgangan.

🕊 1956-yilgacha o‘zbek adabiyoti tarixidan dars berib, ilmiy faoliyatini davom ettirdi. Sa’diy o‘zining izlanishlari va ilmiy ishlarida ko‘plab ilmiy avlodlarni tayyorlashda o‘ziga xos ulkan rol o‘ynadi. Uning ilmiy va pedagogik merosi hozirgi kunda ham o‘zbek ilm-fanida chuqur o‘ringa ega.

🎯 Abdulla Avloniy muzeyini kuzatib boring va ajdodlarimiz merosini birga o‘rganing!

🔺 Abdulla Avloniy muzeyi

Jadidlar tomonidan yozilgan ilk darsliklar:

📚 Saidrasul Saidazizov "Ustodi avval" (1902)
📚 Behbudiy "Risolai as-bobi savod" (“Savod chiqarish kitobi, 1904), "Risolai jug‘rofiya umroniy" ("Aholi geografiyasiga kirish", 1905)
📚 Munavvarqori "Adibi avval" , "Adibi soniy" (1907)
📚 Abdulvohid Burhonov "Rahbari xat" (1908)
📚 A. Avloniy "Birinchi muallim" (1910), "Ikkinchi muallim" (1912)
📚 Rustambek Yusufbek o‘g‘li "Ta’limi avval" (1912)
📚 A. Ibodiyev "Tahsil-ul alifbo" ("Alifbo oʻqishi", Toshkent, 1912)


🎯 Abdulla Avloniy muzeyini kuzatib boring va ajdodlarimiz merosini birga o‘rganing!

🔺 Abdulla Avloniy muzeyi