AGRO LABORATORIYA|XOLDOROV_SH

🇺🇳 O‘zbekiston vakili sifatida UNFSS+4 Yoshlar Konferensiyasida ishtirok etdim . 2025-yil 14–16-may kunlari Bangkok shahrida bo‘lib o‘tgan BMTning Butunjahon oziq-ovqat tizimlari sammiti (UNFSS+4)ga tayyorgarlik doirasida tashkil etilgan "Preparatory Youth Conference"da 50 dan ortiq davlatlardan kelgan yosh agro-oziq-ovqat yetakchilari safida ishtirok etdim.
Konferensiya yoshlarning global oziq-ovqat tizimlaridagi o‘rnini mustahkamlash, ularning ovozini qaror qabul qilish darajasiga olib chiqish va innovatsion tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan edi. Quyida ushbu xalqaro muloqotda menda shakllangan asosiy 3 ta insaytni siz bilan bo‘lishmoqchiman:
1. Markaziy Osiyo — mintaqaviy identifikatsiyada haligacha "orasatda". Konferensiya davomida bir necha bor guvoh bo‘ldimki, Markaziy Osiyo na Janubiy Osiyo, na Yevropa geosiyosiy modeliga to‘liq mos tushmaydi. Shu sababli, Markaziy Osiyo Sharqiy Yevropa bilan birgalikda strategik fikrlashi, manfaatlarini bir yo‘nalishda himoya qilishi va o‘z ovozini mustaqil shakllantirishi lozim deb o'ylayman.
2. O‘zbekiston — yoshlar uchun imkoniyatlar bo‘yicha ilg‘or modelga ega, lekin ulardan foydalanish sust. Afrika, Lotin Amerikasi va Janubiy Osiyoda yoshlarga qaratilgan agrar dasturlar endi shakllanmoqda. O‘zbekistonda esa yoshlar uchun yer ajratish, ularni o‘qitish, amaliyotga yo‘naltirish borasida tizimli yondashuvlar mavjud. Biroq, bu imkoniyatlardan foydalanish, ularni ijtimoiy kapitalga aylantirish darajasi hali past. Bu borada motivatsiya, malaka va ko‘mak mexanizmlarini kuchaytirish zarur.
3. Agro-oziq-ovqat tizimi — murakkab va o‘zaro bog‘liq zanjir. Tizim faqat mahsulot yetishtirishdan iborat emas. Unda qayta ishlash, logistika, marketing, oziq-ovqat xavfsizligi, chiqindi boshqaruvi kabi ko‘plab bo‘g‘inlar mavjud. Ayni paytda yoshlar asosan faqat ishlab chiqarish bosqichiga jalb etilgan. Boshqa bosqichlarga ham yoshlarni kengroq jalb qilish va ularni rag‘batlantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylanishi zarur.
4. FAO bilan muloqot — yangi bosqich sari muhim qadam. Tadbir doirasida FAO Youth and Women Office direktori Mr. Kazuki Kitaoka bilan uchrashuv o‘tkazdim. Unda World Food Forum Uzbekistan National Chapter’ini tashkil etish masalasini muhokama qildik. Bu tashabbusni amalga oshirishda Qishloq xo‘jaligi vazirligi, FAOning O‘zbekistondagi vakolatxonasi, Toshkent davlat agrar universiteti va Yosh fermerlar kengashi bilan yaqin hamkorlik qilishga umid qilaman.
Xulosa qilib aytganda O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi sohasida yoshlar uchun yaratilgan imkoniyatlar salmoqli. Endi ularni jamlab, xalqaro tajribalar bilan uyg‘unlashtirib, yoshlarning agro-oziq-ovqat tizimidagi ishtirokini har bir bosqichda kuchaytirish vaqti keldi. Bunda tegishli vazirliklar va tashkilotlarning izchil qo‘llab-quvvatlovi muhim rol o‘ynaydi.

©️Shovkat_Xoldorov

💧 Tomchilatib sug‘orish uchun suv sifati talablari 🌱

Tomchilatib sug‘orish tizimlari samarali ishlashi uchun suv sifatini to‘g‘ri boshqarish juda muhim. Bu ekinlarning sog‘lom o‘sishini, tuproq salomatligini himoya qilishni va sug‘orish tizimidagi tiqilib qolishni oldini olishni ta’minlaydi.

🔹 Tiqilib qolish sabablari:
* Kimyoviy: Kaltsiy yoki magniy kabi tuzlarning cho‘kma hosil qilishi (ohaktosh hosil bo‘lishi).
* Mexanik: Qum, loy yoki boshqa zarrachalar.
* Biologik: Suvo‘tlar va bakteriyalar rivojlanishi.

🔹 Suv sifatini belgilovchi asosiy ko‘rsatkichlar:
- EC (elektr o‘tkazuvchanlik): Suvning sho‘rlanish darajasi.
- pH: Suvning kislotali yoki ishqoriy holati.
- Kaltsiy va magniy: Suvning qattiqligiga ta’sir qiladi.
- Temir va marganets: Cho‘kma hosil qilib, tomchilarni tiqilib qolishiga sabab bo‘ladi.
- Azot, fosfor, kaliy: Muhim oziq moddalar, ammo ba'zida cho‘kma hosil qilishi mumkin.
- Xlorid, natriy, sulfat: O‘simlik va tuproq holatiga ta'sir qiladi.
- Bikarbonat va karbonat: Ohaktosh hosil qilinishini keltirib chiqaradi.
- Bor: Yuqori miqdori ekinlarga zaharli ta'sir ko‘rsatadi.
- TSS (umumiy muallaq moddalar) va TDS (umumiy erigan moddalar): Zarrachalar va erigan moddalarning miqdorini ko‘rsatadi.
- Loyqalik, suvo‘tlar, xlorofill, zooplankton: Biologik ifloslanishlar.

🔹 Ifloslanishning oldini olish usullari:
Sug‘orish suvi quyidagi ifloslanishlardan xoli bo‘lishi uchun filtrlanishi kerak:
Mexanik zarrachalar (qum, loy)
Kimyoviy modda qoldiqlari (temir, kaltsiy)
Organik moddalar (suvo‘tlar, plankton)
Biologik moddalar (bakteriyalar, zooplankton)

✅ Suv sifatini samarali boshqarish tomchilatib sug‘orish tizimining uzoq xizmat qilishiga, hosildorlikning oshishiga va tuproq sog‘ligining saqlanishiga yordam beradi.

Sizga suv tahlili bo'yicha laboratoriya xizmati kerakmi bizga murojaat qiling!

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌾 Turli ekinlarni birga ekish zararkunandalarga qarshi samarali! 🥬🐛

Qishloq xoʻjaligida bugungi dolzarb masala – zararkunandalarga qarshi tabiiy usullarni qo‘llash va kimyoviy dorilarga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirishdir.

📰 Yaqinda o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotda (Croijmans va boshqalar, 2025), karam ekilgan dalalarda turli ekinlarni aralashtirib ekishning zararkunandalar va hosilga ta’siri o‘rganildi. Natijada, turli ekinlar aralash ekilgan tizimlarda nafaqat hosildorlik oshgan, balki zararkunandalar soni va xilma-xilligi ham ortgan, ammo zarar kamayganligi kuzatilgan.

🐞 Qizig‘i shundaki, turli ekinlar ko‘payishi bilan zararkunandalar ko‘paygan bo‘lsa-da, ular hosilga salbiy ta’sir qilmagan. Hatto ba’zi tizimlarda hosil ancha yaxshilangan.

📉 Faqat bir holatda – turli xil karam navlari aralash ekilganda, boshqa o‘simliklar foydali hasharotlarni asosiy ekindan chalg‘itib, tabiiy himoyani zaiflashtirgani sababli hosil zararga uchragan.

👨‍🌾 Demak, ekinlarni to‘g‘ri tanlab aralashtirib ekish orqali zararkunandalarning salbiy ta’sirini kamaytirish, biologik xilma-xillikni oshirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash mumkin.

📸 Rasm haqida qisqacha:
Methods (Usullar): Turli xil ekinlarni (karam, makkajo‘xori va loviya) yakka va aralash ekish usullari ko‘rsatilgan. Chapdan o‘ngga qarab ekin tizimi xilma-xilligi oshib bormoqda.

Results (Natijalar): Ekin xilma-xilligi ortgani sari:
Hasharotlar soni va xilma-xilligi oshgan ("Herbivore abundance and richness").
Karam hosildorligi ("Cabbage yield") barqarorlashgan yoki oshgan.
Trips ("Yield loss per thrips"), kapalak qurtlari ("Yield loss per caterpillar") va shira yoki burga qo‘ng‘izlari ("Yield loss per aphid or flea beetle") kabi hasharotlarning zarar darajasi har xil bo‘lgan.

📚 Croijmans et al. 2025; Journal of Applied Ecology DOI: 10.1111/1365-2664.70043

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌾🚜 Qishloq xo‘jaligida uglerod saqlash

🌍 Dunyo bo‘yicha tuproqda uglerodni saqlaydigan ilg‘or dehqonchilik amaliyotlari yiliga 1,5 milliard tonna uglerodni tuproqda ushlab qolishi mumkin. Bu esa global iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda samarali yechimdir.

🌱 Qanday amaliyotlar tuproqda uglerodni ko‘paytiradi?
Yerga minimal ishlov berish (kam ishlov berish).
Organik va mineral o‘g‘itlardan foydalanish.
Sug‘orishni to‘g‘ri tashkil etish.
O‘simlik qoldiqlarini yerda qoldirish.
Yerni qayta tiklash va daraxtzor qilish.

⚠️ Ba’zi amaliyotlar organik uglerodni ko‘paytirib, ayni paytda noorganik uglerodni kamaytirishi mumkin. Masalan, mineral o‘g‘itlar va yerlarni o‘rmonga aylantirish.

🏜 Quruq hududlarda sug‘orish orqali kiritilgan kaltsiy va magniy kabi minerallar tuproqda noorganik uglerod hosil qiladi.

💧 Nam iqlimli hududlarda esa o‘g‘itlar va o‘simliklarning o‘sishi noorganik uglerodning tuproqdan yuvilib ketishiga sabab bo‘ladi.

🦠 Tuproq mikroorganizmlari organik moddalarning parchalanishiga yordam beradi va uglerodni ushlab qolish jarayonida asosiy rol o‘ynaydi.

📈 Yuqoridagi suratda qishloq xo‘jaligi amaliyotlariga qarab tuproqda uglerod saqlanishining umumiy salohiyati ko‘rsatilgan.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

O‘tgan aprel oyida barqaror oziq-ovqat tizimlarining asosiy tayanchi bo‘lgan fermerlar bilan yana bir bor samarali hamkorlik qilish imkoniyatiga ega bo‘ldim. Xususan, Qashqadaryo viloyatida FOLUR loyihasi doirasida tuproqni himoya qiluvchi qishloq xo‘jaligi (Conservation Agriculture) tamoyillari, jumladan, yerga ishlov bermasdan ekish (no-till texnologiyasi), almashlab ekish hamda o‘simlik qoldiqlarini tuproqqa qaytarish amaliyotlari bo‘yicha fermerlarga nazariy va amaliy bilimlar taqdim qilindi. Mazkur ilg‘or usullarning tuproq unumdorligi hamda ekinlar hosildorligiga ijobiy ta’siri batafsil tushuntirilib, amaliy misollar orqali namoyish qilindi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, fermerlarimizning ushbu innovatsiyalarni o‘zlashtirish va keng amaliyotga tatbiq etishga bo‘lgan yuqori qiziqishi hamda faolligi biz mutaxassislarni yangi marralarni zabt etishga undab, faoliyatimizga qo‘shimcha ruh va ishtiyoq baxsh etmoqda.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🇯🇵🐄 Yaponiyada olimlar sigirlarni hasharotlardan himoya qilishning ekologik va arzon usulini topishdi — ularni zebra (shirma) kabi chiziqli qilib bo‘yash orqali!

Bu usul nafaqat qiziqarli, balki sigirlar salomatligi va hayot sifatini oshirish uchun katta potensialga ega.

🧪 Tadqiqot tafsilotlari
Tadqiqotlar Yaponiyaning Yamagata prefekturasi, Okitama mintaqasida, sigir yetishtirishda faol bo‘lgan hududda olib borilgan. Ushbu mintaqada so‘nggi yillarda “soddalashtirilgan yaylovchilik” usuli joriy etilgan bo‘lib, bu usulda sigirlar ochiq havoda erkin yurishga ruxsat etiladi. Biroq, asosiy muammo — bu sohalarda faol bo‘lgan pashsha va boshqa qon so‘ruvchi hasharotlar, ular sigirlarda kuchli stress, ishtahaning pasayishi va hatto kasallik tarqalishiga sabab bo‘lmoqda.

Shu sababli, sigirlarni qora va oq chiziqlar bilan bo‘yash g‘oyasi ilgari surildi — bu usul ilgari Aichi qishloq xo‘jaligi tajriba markazi tomonidan tekshirilgan.

🔬 Qanday sinov o‘tkazildi?
6 ta sigir tanlandi: 3 tasi chiziqli qilib bo‘yandi, 3 tasi tabiiy holda qoldi.
Bo‘yash uchun gum-matli shablon va zaharli bo‘lmagan sprey ishlatildi.
Har bir sigir 15 daqiqa ochiq maydonga chiqarildi, keyin esa pashsha jalb qiluvchi qurilma o‘rnatildi.
Bosh chayqatish, quloq qimirlashi, oyoq tepish, dum silkitish kabi hasharotdan qochish harakatlari sanab chiqildi.

📉 Natijalar:
Chiziqli sigirlarda ushbu stress harakatlari 40–80% ga kamaydi.
Ochiq yaylovda saqlash mumkinligi oshdi.
Bu nafaqat stressni kamaytiradi, balki sigirlar ozuqani yaxshi iste’mol qiladi, tana og‘irligi yaxshilanadi va kasallanish xavfi kamayadi.

❓ Nega aynan zebra chizig‘i?
Hali ilmiy aniq sababi topilmagan. Ammo taxminlarga ko‘ra:
-Chiziqli naqshlar yorug‘likni boshqacha aks ettiradi va bu hasharotlar uchun chalkashlik tug‘diradi.
-Chiziqlar qanchalik nozik (kichik/ingichka) va zich bo‘lsa, shunchalik samarali.
Masalan, Golishtein sigirlari tabiatan oq-qora bo‘lsa-da, ularning dog‘lari juda yirik bo‘lgani uchun samarali emas.

🐄 Amaliy ahamiyati
Kimyoviy pestitsidlar o‘rnini bosadi – sog‘liq uchun xavfsiz, atrof-muhitga zarar qilmaydi.
Yomg‘irda bo‘yoq yuvilib ketishi mumkin – bu usul hozircha doimiy yechim emas.
Fermerlar orasida "boshqa sigirlar chiziqli sigirni rad etmaydimi?" degan xavotirlar bo‘ldi, ammo tajriba davomida bunday holat kuzatilmadi.

🌿 Xulosa
Bu innovatsion usul:
-Chorvachilikda hayvonlar farovonligini oshirish,
-Ekologik barqarorlikni ta’minlash,
-Va fermerlar uchun arzon va samarali yechim sifatida qo‘llanilishi mumkin.

Bu — hayvonlar uchun stresssiz, atrof-muhit uchun xavfsiz, va fermerlar uchun foydali bo‘lgan g‘oyaning mukammal namunasi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌍 Zaharli metallar bilan tuproqning global ifloslanishi biz o‘ylaganimizdan ham kengroq tarqalgan — va bu holat oziq-ovqat tizimlarimiz hamda inson salomatligi uchun jiddiy xavf tug‘dirmoqda.

Hou va boshqalar (2025) tomonidan *Science* jurnalida chop etilgan yangi tadqiqotda 1493 ta mintaqaviy izlanishdan olingan 796 000 dan ortiq tuproq namunasi tahlil qilindi va zaharli metallarning global ifloslanish xaritasi tuzildi.

Tadqiqot natijalari tashvishli:
🔹 Dehqonchilik qilinayotgan yerlarning 14–17 foizida hech bo‘lmaganda bitta zaharli metall me’yoridan oshgan.
🔹 1,4 milliardgacha inson sog‘liq va ekologik xavfi yuqori hududlarda yashaydi.
🔹 Eng xavfli metallar: kadmiy, nikel, xrom va mishyak.

Asosiy sabablar nima?
Iqlim, yer relyefi, kon qazish, sug‘orish kabi omillar — barchasi tuproqdagi metall ifloslanishiga ta’sir qilmoqda.
👉 Texnologiyalar rivojlanib, metallar talabi oshgani sari, ifloslanish xavfi ham kuchaymoqda.
👉 Zaharli metallar bardavom bo‘ladi — ular parchalanmaydi va kelajak avlodlar sog‘lig‘iga ta’sir qilishi mumkin.

🗺 Global xarita va “Metal Enriched Corridor” tushunchasi:

Quyidagi ilmiy xarita tuproqlarda zaharli metallarning ifloslanish ehtimolini ko‘rsatadi. Qizil joylar — yuqori ehtimollik, ko‘k joylar — past ehtimollikni bildiradi.
Xaritada “Metal Enriched Corridor” — ya’ni metallarga boy hududlar yo‘lagi ajratilgan bo‘lib, u Yevropaning sharqidan Markaziy Osiyo orqali Xitoygacha cho‘ziladi.

🟥 O‘zbekiston ham ushbu yo‘lak ichida joylashgan.
- Ayniqsa Farg‘ona vodiysi, Toshkent viloyati va Zarafshon hududlarida tuproqda zaharli metallar kontsentratsiyasi yuqori bo‘lishi mumkin.
- Kadmiy, mishyak va nikel kabi metallar tuproqda to‘planib qolgan bo‘lishi ehtimoli mavjud.
- Bu esa ekinlar orqali odam organizmiga o‘tishi xavfini oshiradi.

✅ Nima qilish kerak?
1. Hududiy monitoringni kuchaytirish — ayniqsa sug‘oriladigan va sanoatga yaqin joylarda.
2. Kadmiy, mishyak, nikel miqdorlarini laboratoriyada muntazam tahlil qilish.
3. Fermerlar va suv-ta’minot tizimlari uchun tavsiyalar ishlab chiqish — ifloslanishni kamaytirish yo‘llarini o‘rganish.
4. Qonunchilik va agrotexnik choralarni kuchaytirish.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Toshkent davlat agrar universitetining O‘simliklar himoyasi, agrokimyo va tuproqshunoslik fakulteti Agrokimyo va tuproqshunoslik kafedrasi talabalari uchun tashkil etilgan “Tuproq muhofazasi, uning huquqiy hujjatlar bilan ta’minlanishi, amalga oshirilayotgan ishlar va kelgusidagi rejalar” mavzusidagi talabalar va mutaxassislar uchrashuvi doirasidagi mahorat darsida ishtirok etdim.
Uchrashuv davomida ikki xil kayfiyatdagi talabalarni kuzatdim: bir guruh yoshlar o‘z tanlagan yo‘nalishiga hali chuqur qiziqmayapti, ikkinchi guruh esa qiziqish bildirayotgan bo‘lsa-da, aniq reja va yo‘nalishga ega emas.
Aynan shunday vaziyatda biz – soha mutaxassislari – o‘z bilim va tajribamiz asosida ularga motivatsiya berishimiz, yo‘l ko‘rsatishimiz va tanlagan sohalarida ishonch bilan harakat qilishlariga turtki berishimiz zarur, deb hisoblayman.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌱🛡 O‘simliklar qanday qilib stressga qarshi kurashadi?

O‘simliklar turli og‘ir sharoitlarda (qurg‘oqchilik, sho‘rlanish, kasalliklar, zararkunandalar) omon qolish uchun maxsus himoya birikmalarini – ikkilamchi metabolitlarni ishlab chiqaradi. Bu tabiiy "himoya qurollari" ularning tirik qolishi va hosildorligini saqlab qolishida yordam beradi.

🔹 1. Terpenlar
Zararkunandalarga qarshi hid chiqaradi.
Quyosh, issiqlik va UV nurlardan himoya qiladi.

🔹 2. Fenollar
Sovuq, qurg‘oqchilik va og‘ir metallar ta’sirini kamaytiradi.
Kasalliklarga qarshi tabiiy qalqon bo‘lib xizmat qiladi.

🔹 3. Flavonoidlar
O‘simlik hujayralarini oksidlovchi stressdan himoya qiladi.
Zararkunandalarni to‘xtatadi, foydali mikroblarni jalb qiladi.

🔹 4. Taninlar
Zararkunandalar ozuqani yeya olmaydi – o‘simlikni himoya qiladi.
Himoya signallarini faollashtiradi (masalan, salitsil kislotasi orqali).

🔹 5. Lignanlar va lignin
Hujayra devorini mustahkamlaydi.
Kasallik keltiruvchi enzimlarga qarshi kurashadi.

🔹 6. Stilbenlar va kurkumin
Bakteriya, zamburug‘ va viruslarga qarshi tabiiy dori.
O‘simlikdagi yallig‘lanish va zararni kamaytiradi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌱🌡 Qurg‘oqchilik stressiga o‘rganish va o‘simlik “xotirasi” yo‘llari

Qurg‘oqchilikka uchraganidan so‘ng o‘simliklar morfologik va fiziologik jihatdan moslashadi. Bu moslashuv “xotira” orqali yuz beradi — ya’ni o‘simlik epigenetik o‘zgarishlar, gormonlar va genlar faoliyati orqali kelajakdagi qurg‘oqchilikka tayyorlanadi.

⚙️ Asosiy gormonlar o‘zaro ta’siri orqali o‘simlik suv tanqisligiga chidamli bo‘ladi. Bu genetik va fiziologik darajada sodir bo‘lib, suvni tejash va barg faoliyatini muvozanatlaydi.

🍃 Masalan, qurg‘oqchilik xotirasi natijasida:
- Barg ustidagi og‘izchalar (stoma) soni kamayadi.
- Suv yo‘qotilishi kamayadi.
- Yaproq shakli va qoplovchi qavati (kutikula) mustahkamlanadi.

🔎 Amaliy jihatlari:
1️⃣ Auxin: Barg va ildiz shaklini boshqaradi. Sharoitga qarab o‘sishni sekinlashtiradi.
2️⃣ Cytokinin: Bargning yashilligini saqlab qoladi — hosilni ko‘paytirish uchun muhim.
3️⃣ Salitsil kislotasi: Fotosintezni kuchaytiradi, o‘simlikni zararlardan himoya qiladi.
4️⃣ Jasmonat: Qurg‘oqchilikda antioksidant fermentlarni faollashtiradi – bu o‘simlikni “kuymasligiga” yordam beradi.
5️⃣ Ethylene: Barglarning to‘kilib ketishini nazorat qiladi – kerakli paytda to‘kiladi, ortiqcha emas.

📌 Ushbu jarayonlar dehqonchilikda shuni anglatadi: bir marta suv tanqisligiga duch kelgan o‘simlik keyingi qurg‘oqchilikda yaxshiroq bardosh beradi.

📸: Dala tadqiqotlariga asoslangan (Alongi et al., 2025; DOI: 10.1016/j.plgene.2025.100509)

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🦠 Mikroorganizmlar va o‘simliklar uchun foydali minerallarni o‘zlashtirishni kuchaytirish 🔬🌱

Yerda yashovchi foydali mikroorganizmlar (masalan, azotni bog‘lovchi bakteriyalar, fosfor va kaliyni erituvchi bakteriyalar, chirindilarni parchalovchi mikrob jamoalari, mikorizal zamburug‘lar) o‘simliklar uchun kerakli oziq moddalarning erkin shaklga o‘tishini tezlashtiradi.

⚙️ Ushbu mikroorganizmlar o‘simlik ildizlari bilan hamkorlikda oziqlanishni yaxshilaydi, hatto o‘simlik genlarini faollashtirib, oziq moddalardan unumli foydalanishni kuchaytiradi.

🌱 Tuproqdagi oziqa moddalar darajasi mikroblar tarkibiga ta’sir qiladi. Bu esa, o‘z navbatida, ildizlarga ko‘chib o‘tgan mikroorganizmlarning o‘simlik o‘sishiga ta’sirini belgilaydi.

🔢 Asosiy elementlar va mikroorganizmlar roli:

1️⃣ AZOT (N)
✔️ Mikroorganizmlar ammonifikatsiya, nitrofikatsiya va denitrofikatsiya jarayonlari orqali azotni muvozanatda ushlab turadi.
✔️ *Rhizobium*, *Azotobacter* singari bakteriyalar havo tarkibidagi azotni NH₃ ga aylantirib, dukkakli va donli ekinlarda oziqlanishni boyitadi.
✔️ *Trichoderma*, *Aspergillus*, *Bacillus* va *Pseudomonas* – azotni minerallashtiruvchi muhim zamburug‘ va bakteriyalardir.

2️⃣ FOSFOR (P)
✔️ Bakteriyalar (masalan, *Bacillus*, *Burkholderia*) fosforni organik kislotalar orqali eriydigan shaklga o‘tkazadi.
✔️ Fosfatazalar orqali organik fosfor moddalari parchalanadi.

3️⃣ KALIY (K)
✔️ *Paenibacillus*, *Frateuria* kabi bakteriyalar kaliyni tuproq minerallaridan (masalan, slýuda va dala shpati) ajratib olishda muhim rol o‘ynaydi.

4️⃣ TEMIR (Fe)
✔️ Ildiz atrofi mikroblari siderofor moddalarini ishlab chiqaradi. Bu modda temirni eriydigan shaklga o‘tkazib, o‘simliklarga oson singishini ta’minlaydi.

5️⃣ BOSHQA MODDALAR
✔️ Kaltsiy va magniy – o‘simlik to‘qimalari va fermentlar faoliyati uchun zarur. Mikroorganizmlar tuproqni kislotali holatga keltirib, bu elementlarni erkinlashtiradi.
✔️ *Azospirillum* va *Pseudomonas* bakteriyalari rux (Zn) va mis (Cu)ni eruvchan shaklga keltirib beradi.
✔️ Oltingugurt bilan bog‘liq bakteriyalar tuproq pH darajasini boshqaradi, bu esa ozuqa moddalarning o‘zlashtirilishiga bevosita ta’sir qiladi.
✔️ Marganes va bor elementlari mikroblar yordamida o‘zlashtirilishi pH va redoks sharoitlar o‘zgarishi bilan bog‘liq.

📌 Xulosa: Foydali mikroorganizmlarni yerga qo‘llash – nafaqat hosildorlikni oshiradi, balki o‘simliklar salomatligini mustahkamlab, tuproq unumdorligini saqlaydi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌿 O‘simliklarda Kaltsiy va Azot o‘zaro ta’siri

🌱 Kaltsiy va azot almashinuvi o‘rtasidagi bog‘liqlik o‘simliklarda ozuqa moddalarining o‘zlashtirilishi, ildiz rivojlanishi va foydali mikroorganizmlar bilan hamkorlikni ta’minlaydi. Bu esa hosildorlikni oshirishda muhim rol o‘ynaydi.


1️⃣ Kaltsiy nitratni ammiakka aylantiradigan birinchi ferment – nitrat reduktaza (nitrate reductase) faolligini kuchaytiradi. Bu azotni o‘zlashtirish uchun zarur bosqichdir.
🧪 Yon mahsulot sifatida hosil bo‘ladigan azot oksidi (NO) o‘simlik o‘sishi va oziqlanishini boshqaruvchi signal modda sifatida xizmat qiladi.

2️⃣ Glutamin sintetaza (glutamine synthetase) – ammiakni aminokislotalar tarkibiga kiritishda ishtirok etadi. Kaltsiy bu ferment faoliyatini kuchaytiradi va aminokislota sintezini rag‘batlantiradi.

3️⃣ NRT1.1 nitrat transseptori (NRT1.1 nitrate transceptor) kaltsiy orqali faollashadi. Bu ildiz bo‘ylab auksin (o‘sish gormoni) harakatini boshqaradi va yon ildizlarning rivojlanishiga ta’sir qiladi.

4️⃣ Kaltsiy ildizdan ajraladigan moddalarni (root exudates) o‘zgartirib, foydali mikroorganizmlarning ildiz atrofida joylashishini osonlashtiradi.
🦠 Bunga azot bog‘lovchi bakteriyalar – Rhizobium, Azotobacter, Azospirillum, Gluconacetobacter kiradi.

5️⃣ Kaltsiy yordamida hosil bo‘lgan muhitda ammiak oksidlovchi mikroblar faol bo‘ladi:
🔹 Bakteriyalar: Nitrosomonas, Nitrosospira
🔹 Arxealar: Nitrososphaera, Nitrosopumilus
Bu mikroblar azot aylanishini ta’minlaydi.


📌 Xulosa: Kaltsiy va azotning birgalikdagi ishlashi o‘simlikning o‘sishi, ildiz rivojlanishi, oziqlanishi va foydali bakteriyalar bilan aloqasini yaxshilaydi. Bu esa tuproq unumdorligini va hosildorlikni oshirishga yordam beradi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🪱 Ekinlarga zarar yetkazuvchi zararkunanda lichinkalar
(Caterpillars that Damage Crops)

Ushbu zararkunanda lichinkalar sabzavot, meva va g‘alla ekinlariga jiddiy zarar yetkazadi. Ular barglarni yeydi, mevalarni teshib buzadi yoki o‘simlik ichiga kirib, qurib qolishiga olib keladi. Quyida eng ko‘p uchraydigan turlari keltirilgan:

🔸 Karam lichinkasi (Cabbage Worm) – karam va boshqa bargli sabzavotlarning barglarini yeydi.
🔸 Makkajo‘xori lichinkasi (Corn Earworm) – makkajo‘xori boshoqlariga kirib, donlarini teshib buzadi.
🔸 Qamish lichinkasi (Sugarcane Borer) – shakarqamish poyasiga kirib, ichini kavlab quritadi.
🔸 Armiya lichinkasi (Armyworm) – piyoz, pomidor, beda, bug‘doy kabi ko‘plab ekinlarni bargidan yeydi.
🔸 Barg yeb yashaydigan lichinka (Cabbage Looper) – karam, ismaloq va boshqa bargli sabzavotlarni yeydi.
🔸 Kartoshka lichinkasi (Potato Tuber Worm) – kartoshkaning ildiz qismiga kirib, ichini buzadi va chirishga olib keladi.
🔸 Sitrus barg lichinkasi (Citrus Leaf Miner) – limon, apelsin kabi daraxtlarning barglari orasida yo‘l ochib, ularni quritadi.
🔸 Meva lichinkasi (Fruit Fly Larva) – meva ichiga kirib, uning chirishiga sabab bo‘ladi.
🔸 Uzun yuruvchi lichinka (Inchworm) – ko‘plab sabzavot va gullarning barglarini yeydi.
🔸 Avakado lichinkasi (Avocado Borer) – avakado mevasini teshib, ichini buzadi va sifatsiz qiladi.
🔸 Tikanli lichinka (Buck Moth Caterpillar) – daraxt barglarini katta miqdorda yeydi, daraxtni zaiflashtiradi.
🔸 Agava lichinkasi (Agave Weevil) – agava va shunga o‘xshash o‘simliklarning ildiziga tushib, o‘sishini to‘xtatadi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🔄 Tuproqda azot aylanishiga e’tibor qaratamiz 🇳

🚜 Azot aylanishi — o‘simliklarning o‘sishi va ekologik muvozanat uchun muhim bo‘lgan, azotning ekotizimlar bo‘ylab aylanishi va o‘zgarishini tartibga soluvchi murakkab biogeokimyoviy jarayondir.

⚗️ Sun’iy azot o‘g‘itlari, asosan Haber–Bosch jarayoni orqali ishlab chiqariladi. Bu texnologiya qishloq xo‘jaligida azot tanqisligini bartaraf etib, hosildorlikni oshirdi. Ammo, bu o‘g‘itlar issiqxona gazlari chiqindilari va suv resurslarining ifloslanishi kabi ekologik muammolarga ham sabab bo‘lmoqda.

1️⃣ Tuproqqa qo‘llangandan so‘ng, azot asosan ammoniy (NH₄⁺) va nitrat (NO₃⁻) shaklida mavjud bo‘ladi. Ularning o‘zgarishi mikroorganizmlar orqali amalga oshadi va bu ularning o‘simliklar uchun mavjudligi va ekologik ta’siriga ta’sir qiladi.

2️⃣ Nitrifikatsiya jarayonida maxsus bakteriyalar NH₄⁺ ni NO₃⁻ ga aylantiradi. Bu jarayon natijasida N₂O (azot oksidi) ajraladi — bu gaz CO₂ ga nisbatan 300 baravar kuchli issiqxona effekti hosil qiladi.

3️⃣ Ortiqcha nitrat (NO₃⁻) juda harakatchan bo‘lib, yer osti suvlariga yuvilib tushadi. Bu esa eutrofikatsiya (suvlarning oziq moddalarga to‘yinganligi) va suv havzalarida “o‘lik zonalar” paydo bo‘lishiga olib keladi.

4️⃣ Denitrifikatsiya esa anaerob bakteriyalar yordamida NO₃⁻ ni yana azot gaziga (N₂) aylantiradi. Ammo bu jarayon to‘liq emas yoki sust bo‘lsa, N₂O va NOₓ kabi zararli oraliq mahsulotlar hosil bo‘ladi.

5️⃣ Hozirda faqat tuproqqa berilgan azot o‘g‘itining 50% atrofidagina o‘simliklar tomonidan o‘zlashtiriladi. Qolgan qismi esa atrof-muhitga yo‘qotiladi. Bu esa azotdan foydalanish samaradorligini oshirish va tuproq mikrobiomasini saqlash zarurligini ko‘rsatadi.

🖼 Rasmda: Ekotizimlarda azot aylanishi sxematik tarzda aks ettirilgan (manba: Raglin & Kent 2025; DOI: 0.1016/j.tplants.2025.02.003).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|