Gemostaz: Qon ketishini to'xtatuvchi fiziologik jarayon
Gemostaz qon ketishni to'xtatib, yakunida tromb (qon laxtasi) hosil bo‘lishiga olib keladigan fiziologik jarayon hisoblanadi. Ushbu jarayonda qon hujayralari va fibrin ipchalari ishtirok etadi. Gemostaz quyidagi asosiy mexanizmlardan iborat:
Tomir gemostazi: Endoteliy shikastlanganda qisqa muddatli vazokonstriksiya (tomir torayishi) yuzaga keladi va von Willebrand faktori (vWF) faollashadi.
Trombosit gemostazi: Trombositlar zararlangan joyga yopishib, faollashadi va o‘zaro birikish orqali trombosit laxtasi (oq tromb) hosil qiladi.
Koagulyatsion kaskad faollashuvi orqali fibrinli laxta (qizil tromb) hosil bo‘ladi.
Endoteliy shikastlanganda trombosit laxtasi hosil qilish jarayoni quyidagicha kechadi:
Endoteliy shikastlanishi:
Nerv reflekslari va endotelin ajralishi tufayli qisqa muddatli vazokonstriksiya yuzaga keladi, bu esa qon oqimini kamaytiradi va trombositlarning tomir devoriga to‘planishiga yordam beradi.
Subendotelial kollagen yuzaga chiqadi va vWF uni o‘ziga biriktiradi.
Von Willebrand faktori (vWF): Endotelial hujayralarda (Weibel-Palade tanachalarida) va trombositlarda (α-granulalarda) sintez qilinadigan plazma oqsili bo‘lib, trombositlarning yopishishi va birikishiga yordam beradi. VIII faktor bilan birikib, uning parchalanishini oldini oladi.
1. Trombositlar yopishishi: Trombositlar GpIb reseptori orqali vWF bilan birikadi. Ristocetin vWFni GpIb bilan birikishga faollashtiradi.
2. Trombositlarning faollashuvi: vWF bilan bog‘langach, trombositlar shaklini o‘zgartiradi va boshqa trombositlarni faollashtiruvchi mediatorlarni ajratib chiqaradi (musbat aloqa mexanizmi). Ushbu mediatorlar:
● Adenozin difosfat (ADP): trombositlarning endoteliyga yopishishini kuchaytiradi.
● Tromboksan A2 (TXA2): qo‘shimcha trombositlarni faollashtiradi va vazokonstriksiyani kuchaytiradi.
● Kalsiy: ikkinchi darajali gemostaz uchun zarur.
● Trombosit faollashtiruvchi faktor (PAF): trombositlar va yallig‘lanish hujayralari tomonidan ishlab chiqarilib, trombositlarning birikishida va mahalliy yallig‘lanish reaksiyasida ishtirok etadi.
3. Trombositlar birikishi
GpIIb/IIIa reseptori va fibrinogen yordamida amalga oshadi. Bu jarayon oq tromb (trombosit va fibrinogendan iborat) hosil qiladi. Ushbu oq tromb vaqtinchalik, beqaror bo‘lib, osongina parchalanadi. Uni mustahkamlash ikkilamchi gemostaz orqali sodir bo‘ladi.
@Space_Med
Gemostaz qon ketishni to'xtatib, yakunida tromb (qon laxtasi) hosil bo‘lishiga olib keladigan fiziologik jarayon hisoblanadi. Ushbu jarayonda qon hujayralari va fibrin ipchalari ishtirok etadi. Gemostaz quyidagi asosiy mexanizmlardan iborat:
1. Birlamchi gemostaz
Tomir gemostazi: Endoteliy shikastlanganda qisqa muddatli vazokonstriksiya (tomir torayishi) yuzaga keladi va von Willebrand faktori (vWF) faollashadi.
Trombosit gemostazi: Trombositlar zararlangan joyga yopishib, faollashadi va o‘zaro birikish orqali trombosit laxtasi (oq tromb) hosil qiladi.
2. Ikkinchi darajali gemostaz
Koagulyatsion kaskad faollashuvi orqali fibrinli laxta (qizil tromb) hosil bo‘ladi.
Birlamchi gemostaz
Endoteliy shikastlanganda trombosit laxtasi hosil qilish jarayoni quyidagicha kechadi:
Tomir gemostazi
Endoteliy shikastlanishi:
Nerv reflekslari va endotelin ajralishi tufayli qisqa muddatli vazokonstriksiya yuzaga keladi, bu esa qon oqimini kamaytiradi va trombositlarning tomir devoriga to‘planishiga yordam beradi.
Subendotelial kollagen yuzaga chiqadi va vWF uni o‘ziga biriktiradi.
Von Willebrand faktori (vWF): Endotelial hujayralarda (Weibel-Palade tanachalarida) va trombositlarda (α-granulalarda) sintez qilinadigan plazma oqsili bo‘lib, trombositlarning yopishishi va birikishiga yordam beradi. VIII faktor bilan birikib, uning parchalanishini oldini oladi.
Trombosit gemostazi
1. Trombositlar yopishishi: Trombositlar GpIb reseptori orqali vWF bilan birikadi. Ristocetin vWFni GpIb bilan birikishga faollashtiradi.
2. Trombositlarning faollashuvi: vWF bilan bog‘langach, trombositlar shaklini o‘zgartiradi va boshqa trombositlarni faollashtiruvchi mediatorlarni ajratib chiqaradi (musbat aloqa mexanizmi). Ushbu mediatorlar:
● Adenozin difosfat (ADP): trombositlarning endoteliyga yopishishini kuchaytiradi.
● Tromboksan A2 (TXA2): qo‘shimcha trombositlarni faollashtiradi va vazokonstriksiyani kuchaytiradi.
● Kalsiy: ikkinchi darajali gemostaz uchun zarur.
● Trombosit faollashtiruvchi faktor (PAF): trombositlar va yallig‘lanish hujayralari tomonidan ishlab chiqarilib, trombositlarning birikishida va mahalliy yallig‘lanish reaksiyasida ishtirok etadi.
3. Trombositlar birikishi
GpIIb/IIIa reseptori va fibrinogen yordamida amalga oshadi. Bu jarayon oq tromb (trombosit va fibrinogendan iborat) hosil qiladi. Ushbu oq tromb vaqtinchalik, beqaror bo‘lib, osongina parchalanadi. Uni mustahkamlash ikkilamchi gemostaz orqali sodir bo‘ladi.
@Space_Med