Ikkilamchi bozor tushunchasi
Ikkilamchi bozor — bu moliyaviy bozorning bir qismi bo‘lib, unda ilgari chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar (masalan, aktsiyalar va obligatsiyalar) investorlar o‘rtasida sotiladi va qayta sotiladi. Ikkilamchi bozorning asosiy vazifasi moliyaviy aktivlarni likvidligini ta’minlash va investorlar uchun oldingi sarmoyalarni naqd pulga aylantirish imkonini berishdir.
Ikkilamchi bozorning asosiy xususiyatlari:
1. Qimmatli qog‘ozlarning qayta sotilishi:
• Birlamchi bozorda sotib olingan qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozorda boshqa investorlar o‘rtasida sotiladi.
2. Likvidlikni oshirish:
• Investorlar qimmatli qog‘ozlarini istalgan vaqtda sotib yoki sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
3. Bozor ishtirokchilari o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo:
• Ikkilamchi bozorda savdolar qimmatli qog‘ozlarni chiqaruvchi kompaniya ishtirokisiz amalga oshiriladi.
4. Narx belgilanishi:
• Qimmatli qog‘ozlarning qiymati talab va taklif asosida belgilanadi.
Ikkilamchi bozorning asosiy funksiyalari:
1. Likvidlikni ta’minlash:
• Investorlar qimmatli qog‘ozlarini tezkorlik bilan sotish yoki sotib olish imkoniga ega bo‘lishadi.
2. Bozor narxining aniqlanishi:
• Savdolar jarayonida qimmatli qog‘ozlarning haqiqiy bozor narxi shakllanadi.
3. Investorlarga xavflarni kamaytirish imkoniyati:
• Investitsiyalarni istalgan vaqtda qaytarib olish imkoniyati mavjud bo‘lgani sababli investorlar o‘z moliyaviy xavflarini boshqarishlari mumkin.
4. Kapitalning samarali taqsimlanishi:
• Moliyaviy resurslar yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan subyektlarga yo‘naltiriladi.
Ikkilamchi bozorda ishtirokchilar:
1. Investorlar:
• Jismoniy va yuridik shaxslar, institutsional investorlar.
2. Brokerlar va dilerlar:
• Savdolarni tashkil etuvchi vositachilar.
3. Birjalar:
• Aktsiyalar va obligatsiyalar savdosini amalga oshiradigan bozor maydonlari (masalan, fond birjalari).
Ikkilamchi bozor turlari:
1. Organizatsiyalashgan bozor:
• Fond birjalari orqali amalga oshiriladigan savdolar.
• Masalan: Nyu-York fond birjasi (NYSE), Toshkent fond birjasi (TSE).
2. Tashkilotlashmagan bozor (OTC – Over The Counter):
• Birjalardan tashqarida, vositachilar orqali amalga oshiriladigan savdolar.
Ikkilamchi bozordagi muammolar:
1. Narxlarning o‘zgaruvchanligi:
• Qimmatli qog‘ozlar narxi tez-tez o‘zgarib turadi, bu esa investorlar uchun xavfni oshiradi.
2. Shaffoflik yetishmasligi:
• Ba’zi savdolar haqida ma’lumotlarning to‘liq oshkor etilmasligi ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
3. Spekulyatsiyalar:
• Savdo faoliyatining haddan tashqari spekulyativ bo‘lishi bozor barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
4. Likvidlik muammolari:
• Kam talab bo‘lgan qimmatli qog‘ozlarni sotish qiyinchilik tug‘dirishi mumkin.
Ikkilamchi bozorning ahamiyati:
1. Kapital bozorining barqarorligi:
• Ikkilamchi bozor qimmatli qog‘ozlarning likvidligini ta’minlab, iqtisodiy tizimda kapital oqimini barqaror qiladi.
2. Investorlarga qulaylik:
• Investorlar o‘z qimmatli qog‘ozlarini istalgan vaqtda sotish yoki sotib olish orqali moliyaviy moslashuvchanlikka ega bo‘lishadi.
3. Bozor ishonchliligi:
• Ikkilamchi bozorning samarali ishlashi investorlarga qimmatli qog‘ozlarga nisbatan ishonchni oshiradi.
Xulosa:
Ikkilamchi bozor moliyaviy tizimning ajralmas qismi bo‘lib, kapital oqimini samarali ta’minlash, qimmatli qog‘ozlarni likvid qilish va iqtisodiy subyektlarning moliyaviy barqarorligini oshirishda muhim o‘rin tutadi. Bu bozorning rivojlanishi iqtisodiyotda investitsiya faoliyatini kengaytirishga yordam beradi.
Ikkilamchi bozor — bu moliyaviy bozorning bir qismi bo‘lib, unda ilgari chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar (masalan, aktsiyalar va obligatsiyalar) investorlar o‘rtasida sotiladi va qayta sotiladi. Ikkilamchi bozorning asosiy vazifasi moliyaviy aktivlarni likvidligini ta’minlash va investorlar uchun oldingi sarmoyalarni naqd pulga aylantirish imkonini berishdir.
Ikkilamchi bozorning asosiy xususiyatlari:
1. Qimmatli qog‘ozlarning qayta sotilishi:
• Birlamchi bozorda sotib olingan qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozorda boshqa investorlar o‘rtasida sotiladi.
2. Likvidlikni oshirish:
• Investorlar qimmatli qog‘ozlarini istalgan vaqtda sotib yoki sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
3. Bozor ishtirokchilari o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo:
• Ikkilamchi bozorda savdolar qimmatli qog‘ozlarni chiqaruvchi kompaniya ishtirokisiz amalga oshiriladi.
4. Narx belgilanishi:
• Qimmatli qog‘ozlarning qiymati talab va taklif asosida belgilanadi.
Ikkilamchi bozorning asosiy funksiyalari:
1. Likvidlikni ta’minlash:
• Investorlar qimmatli qog‘ozlarini tezkorlik bilan sotish yoki sotib olish imkoniga ega bo‘lishadi.
2. Bozor narxining aniqlanishi:
• Savdolar jarayonida qimmatli qog‘ozlarning haqiqiy bozor narxi shakllanadi.
3. Investorlarga xavflarni kamaytirish imkoniyati:
• Investitsiyalarni istalgan vaqtda qaytarib olish imkoniyati mavjud bo‘lgani sababli investorlar o‘z moliyaviy xavflarini boshqarishlari mumkin.
4. Kapitalning samarali taqsimlanishi:
• Moliyaviy resurslar yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan subyektlarga yo‘naltiriladi.
Ikkilamchi bozorda ishtirokchilar:
1. Investorlar:
• Jismoniy va yuridik shaxslar, institutsional investorlar.
2. Brokerlar va dilerlar:
• Savdolarni tashkil etuvchi vositachilar.
3. Birjalar:
• Aktsiyalar va obligatsiyalar savdosini amalga oshiradigan bozor maydonlari (masalan, fond birjalari).
Ikkilamchi bozor turlari:
1. Organizatsiyalashgan bozor:
• Fond birjalari orqali amalga oshiriladigan savdolar.
• Masalan: Nyu-York fond birjasi (NYSE), Toshkent fond birjasi (TSE).
2. Tashkilotlashmagan bozor (OTC – Over The Counter):
• Birjalardan tashqarida, vositachilar orqali amalga oshiriladigan savdolar.
Ikkilamchi bozordagi muammolar:
1. Narxlarning o‘zgaruvchanligi:
• Qimmatli qog‘ozlar narxi tez-tez o‘zgarib turadi, bu esa investorlar uchun xavfni oshiradi.
2. Shaffoflik yetishmasligi:
• Ba’zi savdolar haqida ma’lumotlarning to‘liq oshkor etilmasligi ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
3. Spekulyatsiyalar:
• Savdo faoliyatining haddan tashqari spekulyativ bo‘lishi bozor barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
4. Likvidlik muammolari:
• Kam talab bo‘lgan qimmatli qog‘ozlarni sotish qiyinchilik tug‘dirishi mumkin.
Ikkilamchi bozorning ahamiyati:
1. Kapital bozorining barqarorligi:
• Ikkilamchi bozor qimmatli qog‘ozlarning likvidligini ta’minlab, iqtisodiy tizimda kapital oqimini barqaror qiladi.
2. Investorlarga qulaylik:
• Investorlar o‘z qimmatli qog‘ozlarini istalgan vaqtda sotish yoki sotib olish orqali moliyaviy moslashuvchanlikka ega bo‘lishadi.
3. Bozor ishonchliligi:
• Ikkilamchi bozorning samarali ishlashi investorlarga qimmatli qog‘ozlarga nisbatan ishonchni oshiradi.
Xulosa:
Ikkilamchi bozor moliyaviy tizimning ajralmas qismi bo‘lib, kapital oqimini samarali ta’minlash, qimmatli qog‘ozlarni likvid qilish va iqtisodiy subyektlarning moliyaviy barqarorligini oshirishda muhim o‘rin tutadi. Bu bozorning rivojlanishi iqtisodiyotda investitsiya faoliyatini kengaytirishga yordam beradi.