Panda Books

#haqida

Maksim Gorkiy

Men hech qachon Maksim Gorkiyni yoqtirmaganman. Na maktabda, na Litseyda, na Universitetda oʻqib yurganimda ham. Juda bir ongli tarzda emas, qandaydir ich-ichimdan. Uning sovet payti koʻtar-koʻtar boʻlgani, asarlaridagi sovet tashviqoti sababdir balki..

Kim biladi yoki yoʻq: Toshkentdagi Mirzo Ulugʻbek tumani oldin Maksim Gorkiy deb nomlangan. Buyuk Ipak Yoʻli metro stansiyasi ham. Men Diplomatiya oʻqigan kezlarim har kuni shu metrodan foydalanardim, va shu tumanda yashardim. Ruslar koʻp boʻlardi, va ular faxr bilan “Maksim Gorkiy”da turishlarini aytib yurishardi.

Xullas, nega yoqtirmaganim: u odam Stalinga juda yaqin boʻlgan, koʻp narsalarni bilgan, kuzatgan, ammo qarshilik bildirmagan. Ha, uni oqlamoqchi ham, qoralamoqchi ham emasman. Shunchaki uning sovetlarga sevgisi qoʻrquv tufaylimi yoki chindan ishonganmi buni biz endi hech qachon bilolmaymiz.

Kunlardan bir kuni u boshqa yozuvchilar singari GULAGlardan biriga boradi. Ahvolni koʻradi. Shunda bir bolakay uni yoniga kelib, “Oʻrtoq Gorkiy, men sizga haqiqatni aytmoqchiman, bu koʻrganlaringizga ishonmang!” deydi. Va u yozuvchi bilan bir soat yolgʻiz qolib gaplashadi, unga barcha qiynoqlar va azob-uqubatlarni aytadi. Gorkiy buni eshitadi, xotirasiga yozib oladi va joʻnab ketadi. U kemaga chiqib, ozroq yurishi bilan boyagi bolakayni lagerda otib tashlashadi.

Xoʻsh, oʻziga “Achchiq” (Gorkiy) deya taxallus qoʻyib olgan adib nahotki shuncha gap-soʻzdan keyin bolakayni oʻzi bilan olib ketishga aqli yetmagan boʻlsa? Ha, uning haqiqatlarini hech qachon chop etmas, ammo hayotini saqlab qolishi mumkin ediku?

Men hech narsa demoqchi emasman, bu hammasi retropesrpektivadan qaralganda osonroq tuyiladi.,

haqiqat shuki, yolgʻonlar mamlakatida haqiqatni aytish jinoyat hisoblanadi.

@panda_books

#reading

Soljenitsin yozadi:

"Tikuvchi ignani chetga qo‘yib, yo‘qolmasligi uchun devordagi gazetaga sanchdi va Kaganovichning ko‘ziga to'g'ri kelib qoldi. Mijoz buni ko‘rdi. 58-modda, 10 yil (terror).

Sotuvchi ekspeditordan tovarni qabul qilib olarkan, boshqa qog‘oz bo‘lmagani uchun uni gazeta varag‘iga yozib qo‘yadi. Sovun bo‘laklarining soni o‘rtoq Stalinning peshonasiga to‘g‘ri keldi. 58-modda, 10 yil.

Znamensk MTS traktorchisi o‘zining yirtiq etigi ichiga sovuq o'tmasin deya Oliy Kengashga saylanadigan nomzod haqidagi varaqani tiqib qo‘ydi. Farrosh ayol esa (u o‘sha varaqalar uchun javobgar edi) buni topib oldi. aksilinqilobiy faoliyat, 10 yil.

Qishloq klubi mudiri qorovuli bilan o‘rtoq Stalinning byustini sotib olishga bordi. Sotib olishdi. Byust og‘ir, katta edi. Zambilga qo‘yib, ikkovlashib ko‘tarish kerak edi, lekin klub mudiriga ahvoli yo‘l qo‘ymaydi: "Mayli, bir amallab yetkazarsan." Va oldinga o‘tib ketdi. Keksa qorovul anchagacha qulay usul topolmadi. Yonboshiga olsa - quchoqlay olmaydi. Oldinda ko‘tarsa - beli og‘riydi, orqaga tortadi. Nihoyat topdi: kamarini yechib, Stalinning bo‘yniga sirtmoq soldi-da, qishloq bo‘ylab yelkasidan oshirib olib ketdi. Bu yerda hech kim bahslashmaydi, holat aniq. 58-8-modda, terror, 10 yil.

Matros inglizga suvenir sifatida "katyusha" zajigalkani (trubkadagi pilik va chaqmoqtosh) bir funt sterlingga sotdi. Vatan obro‘siga putur yetkazish, 58-modda, 10 yil.

Cho‘pon bo‘ysunmagani uchun sigirni "kolxoz j...i"si deb so‘kdi - 58-modda, muayyan muddat.

Ellochka Svirskaya havaskorlar kechasida ozgina g'amgin chastushka kuyladi - axir bu isyon! 58-modda, 10 yil.

Kar-soqov duradgor ham aksilinqilobiy tashviqot uchun qamoqqa tushishi mumkin! Qanday qilib? U klubda pol yotqizmoqda. Katta zaldan hamma narsani olib chiqishgan, hech qayerda na mix, na ilgak bor. U ishlayotganda pidjagi bilan furajkasini Lenin byusti ustiga tashlaydi. Kimdir kirib, buni ko‘rib qoladi. 58-modda, 10 yil.

Urushdan oldin Volgolagda Tula, Kaluga, Smolensk viloyatlaridan kelgan savodsiz qishloq qariyalari qanchalar ko‘p edi! Ularning barchasiga 58-10-modda, ya’ni sovetlarga qarshi tashviqot qo‘yilgandi. Sabab Imzo chekish kerak bo‘lganda, imzo o'rniga xoch qo‘yishardi".

@panda_books

#reading

Soljenitsin yozadi:

"Ammo bu qora dunyoda, kim kimni sotsa o‘sha yutadigan; inson hayoti va vijdoni bir burda xom nonga sotib olinadigan bu dunyoda, tarix bo‘yicha barcha qamoqxona aholisining or-nomusini va ma’rifatini o‘zida mujassam etgan siyosiy arboblar qayerda edi va ular nima qildi?

Biz esa "siyosiy"larni qanday ajratib, bo‘g‘ib yo‘q qilishganini kuzatdik.
Xo‘sh, ularning o‘rniga nima keldi?
O‘rniga nima? O‘shandan beri bizda siyosiylar yo‘q. Bizda ular bo‘lishi ham mumkin emas. Umumiy adolat o‘rnatilgan bo‘lsa, qanaqa "siyosiylar" bo‘lishi mumkin? Podsho qamoqxonalarida biz bir paytlar siyosiy imtiyozlardan foydalanganmiz va ularni tugatish kerakligini aniq tushunib yetganmiz. Shunchaki - siyosiylarni bekor qilishdi. Yo‘q va bo‘lmaydi ham!

Qamalayotganlar esa inqilob dushmanlari. Yillar o‘tib "inqilob" so‘zi siyqasi chiqdi, mayli, xalq dushmanlari bo‘la qolsin, yanada yaxshiroq jaranglaydi. (Agar ushbu modda bilan qamalganlarning barchasini hisoblab, bunga quvg‘in qilingan, shubha ostiga olingan, tahqirlangan va siquvga uchragan oila a’zolarini (kamida 3 baravarga ko'paytirib) qo‘shsak, hayrat bilan tan olishimiz kerakki, tarixda birinchi marta xalq o‘ziga o‘zi dushman bo‘ldi, lekin buning evaziga eng yaxshi do‘st - maxfiy politsiyaga ega bo‘ldi.)"

@panda_books

#reading

Konslagerlarni birinchi kim o'ylab topgan?

Soljenitsin o'zining "GULAG Arixpelagi"da shunday yozadi:

"1918-yil avgustida, F. Kaplan tomonidan unga suiqasd qilinishidan bir necha kun oldin, Vladimir Ilich (Lenin) Yevgeniya Bosh va Penza guberniya ijroiya qo‘mitasiga (ular dehqonlar qo‘zg‘olonini bostira olmagan) yo‘llagan telegrammasida shunday deb yozgan edi: "shubhali shaxslarni (e'tibor bering. "aybdor" emas, balki shubhali. - AS) shahar tashqarisidagi konsentratsion lagerlarga qamash kerak." Bundan tashqari: "...shafqatsiz ommaviy Qizil Terror o‘tkazish..." (bu hali terror haqidagi dekret emas edi). 1918-yil 5-sentyabrida esa, bu telegrammadan 10 kuncha o‘tgach, Petrovskiy, Kurskiy va V. Bonch-Bruyevich imzolagan XKSning Qizil terror to‘g‘risidagi dekreti e’lon qilinadi. Unda ommaviy qatl etishlar haqidagi ko‘rsatmalardan tashqari, xususan, shunday deyilgan edi: "Sovet Respublikasini sinfiy dushmanlardan konsentratsion lagerlarda ajratib qo‘yish orqali himoya qilish."

Mana, qayerda - Leninning xatida, keyin esa Xalq Komissarlari Sovetining dekretida - XX asrning asosiy atamalaridan biri bo‘lgan, keyinchalik xalqaro miqyosda ishlatilgan "konsentratsion lagerlar" atamasi o'ylab topildi, darhol qabul qilindi hamda tasdiqlandi! Bu 1918-yilning avgust va sentyabr oylarida sodir bo‘ldi. Bu so‘zning o‘zi Birinchi jahon urushi paytida harbiy asirlarga, nomaqbul chet elliklarga nisbatan ishlatilgan edi. Bu yerda esa u birinchi marta o‘z mamlakati fuqarolariga nisbatan qo‘llanildi. Ma’no ko‘chishi tushunarli: asirlar uchun konsentratsion lager qamoqxona emas, balki ularni ehtiyotkorlik bilan to‘plash joyidir. Xuddi shunday, shubhali vatandoshlar uchun ham endi suddan tashqari ogohlantiruvchi to‘plash joylari taklif qilindi. Leninning g‘ayratli aqli hukm qilinmaganlar atrofidagi tikanli simlarni xayolan ko‘rib, kerakli so‘zni topishi oson bo‘ldi - konsentratsion!

...NKYuning majburiy mehnat lagerlari "umumiy qamoq joylari" toifasiga kiritilgan bo‘lsa-da, konslagerlar hech qanday "umumiy joy" hisoblanmagan, balki maxsus dushman unsurlari va garovga olinganlar uchun bevosita CHK nazorati ostida saqlangan. To‘g‘ri, keyinchalik konsentratsion lagerlarga tribunal orqali ham tushganlar; biroq, o‘z-o‘zidan ravshanki, u yerga mahkumlar emas, balki faqat dushmanlik belgisi bo‘yicha yuborilgan. Konslagerdan qochganlik uchun jazo muddati (sudsiz) o‘n baravar oshirilgan. Konslagerdan ikkinchi marta qochish uchun esa otib o‘ldirishga hukm qilingan (va, shubhasiz, bu jazo qat’iy qo‘llanilgan).

,,,, 1922-yilda RSFSRning barcha qamoqxonalari boshlig‘i o‘rtoq Ye. Shirvindtning X Sovetlar syezdiga topshirgan hisoboti bizgacha yaxshi saqlanib qolgan. Shu yili birinchi marta Adliya xalq komissarligi va IIXKning barcha qamoq joylari (ГПУning maxsus qamoqxonalaridan tashqari) yagona ГУМЗАК (Qamoq Joylari Bosh Boshqarmasi)ga birlashtirildi va o‘rtoq Dzerjinskyning qaramog‘iga o‘tkazildi.

Oradan biroz vaqt o'tib, ГУМЗАК SSSR avval ГУИТУ (Axloq tuzatish-mehnat muassasalari bosh boshqarmasi), keyinchalik esa ОГПУ ГУИТЛga (Axloq tuzatish-mehnat lagerlari bosh boshqarmasi) aylantirildi. Uning rahbari bir paytning o‘zida SSSR Konvoy qo‘shinlari qo‘mondoni lavozimini ham egalladi. Bu qanchalar hayajonli! Qancha zinalar, xonalar, qorovullar, ruxsatnomalar, muhrlar, peshlavhalar degani edi.

ГУМЗАКning farzandi bo‘lmish GUITLdan esa bizning ГУЛАГ (Главное управление лагерей)imiz dunyoga keldi."

@panda_books

#reading

Soljenitsin yozadi:

“….yana bitta olti bolali dehqonning taqdiri esa boshqacha edi. Shu olti og‘iz uchun kolxoz ishida o‘zini ayamas, biror narsa chiqararman, deb umid qilardi. Darhaqiqat, unga orden chiqdi. Yig‘ilishda topshirishdi, nutq so‘zlashdi. Javob so‘zida mujikning ko‘ngli buzilib ketdi va dedi: "Eh, bu orden o‘rniga menga bir pud un bo‘lsaydi! Shunday qilsa bo‘lmaydimi?”Yig‘ilganlar qah-qah urib kulib yuborishdi, yangi ordenbardor olti og‘izi bilan surgunga jo‘nadi.

@panda_books

#reading

Soljenitsinning "Hibs" bo'limini 2 marta o'qib chiqdim. Naqadar dahashtli tarzda yozilgan haqiqatlar....Qalb qo'ringgacha larzaga soluvchi qo'rquv, terror va zolimlik.

Stalin jamiyatda nihoyat darajada qo'rquv va odamlarning bir-biriga bo'lgan ishonchini o'ldirib qo'ygan ediki, quyidagi parchada bu yaqqol ko'rinadi (mening erkin tarjimam):

"Mana, o‘sha yillarning manzarasi. Moskva viloyatidagi tumanlardan birida partiya konferensiyasi bo'lib o‘tmoqda. Uni yaqinda qamoqqa olingan raykom kotibi o‘rniga qo'yilgan yangi kotib boshqarmoqda. Konferensiya yakunida o‘rtoq Stalinga sadoqat murojaati qabul qilinadi. Tabiiyki, hamma o‘rnidan turadi (xuddi konferensiya davomida uning nomi har tilga olinganda hamma sapchib turgani kabi). Kichik zaldagi hammasi "qizg‘in qarsaklar, olqishlarga aylanib ketadi". Uch daqiqa, to‘rt daqiqa, besh daqiqa - ular hamon qizg‘in va to'xtovsiz olqishlardilar. Biroq endi kaftlar og‘riy boshladi. Ko‘tarilgan qo‘llar qotib qoldi. Keksalar nafas ololmay qolishdi. Bu hatto Stalinni chin dildan sevadigan odamlar uchun ham chidab bo‘lmas darajada bema’ni edi. O'n bir daqiqalik qarsakdan so'ng, birinchi bo'lib fabrika direktori to'xtaydi. Darhol barcha jo'r bo'lib to'xtashadi.

Ammo kimlardir mustaqil fikrli odamlarni aynan shundan aniqlab olishadi. Shunday ularni yo‘q qilishadi. O‘sha kechasi fabrika direktori qamoqqa olinadi. Uni butunlay boshqa bahona bilan o‘n yilga osongina qamashadi. Biroq 206-sonli (yakuniy tergov bayonnomasi) imzolangach, tergovchi unga eslatadi: "Hech qachon birinchi bo‘lib qarsakni to‘xtatmang!" (Nima qilish kerak? Unda qanday to‘xtash mumkin?..) Mana sizga Darvinning tabiiy tanlanish nazariyasi. Ana shu bema’nilik bilan charchatishdir."

@panda_books

Shu mavzuda Oʻzim yozishga eringandim, mendanam yaxshiroq va ekspert odam yozgam insonni postini olib keldim.

Hammadan uzr, lekin toʻlov usuli sifatida buyrakni qabul qilishmas ekan..

Van Gog tirik boʻganda hozir merch sotib milliarder boʻlardi…. Ehh

@panda_books