OʻZBEK TILI || MILLIY SERTIFIKAT

Sening ishqingda, ey nomehribon, bexonumon bo‘ldim,
Demon bexonumon, ovvorayi ikki jahon bo‘ldum.
Labing gar bermasa bo‘sa nechuk jon elta olg'aymen,
Bu yo‘ldakim, adam sahrosig'a emdi ravon bo‘ldum.
So‘rub ul oy labidin og'zining ramzini angladim,
Bir og'iz so‘z bila ko‘rungki muncha xurdadon bo‘ldum.
Nechakim qoshi yolar ishqida tuzlukni ko‘rsattim,
Vale oxir malomat o‘qlarig'a-o‘q nishon bo‘ldum.
Kular erdim burun Farhodi miskin dostonig'a,
Bu Shirindurki oning birla-o‘q hamdoston bo‘ldum.
Visoling davlatig'a yetmasam Bobur kibi, ne tong,
Ki hajring mehnatida asr-u zor-u notavon bo‘ldum.

G‘urbatu hijrong‘a qoldim, oh ul jon ilgidin,
Jong‘a yettim emdi g‘urbat birla hijron ilgidin.
Ko‘rsatur gah tiyg‘u gah o‘q holatimni bilmayin,
Ne balolar ko‘radurman yori nodon ilgidin.
El fig‘onimdin bajonu men bu jondin, ey ajal,
Qil xalos elniyu meni jonu afg‘on ilgidin.
Bobur, ul oy hajrida ishing base dushvor edi,
Shukrkim, qutqardi o‘lum seni oson ilgidin.

Charxning men ko‘rmagan jabru jafosi qoldimu?!
Xasta ko‘nglim chekmagan dardu balosi qoldimu?!
Meni xor etti-yu qildi muddaini parvarish,
Dahri dunparvarning o‘zga muddaosi qoldimu?!
Meni o‘lturdu jafoi javr birla ul quyosh,
Emdi turguzmak uchun mehru vafosi qoldimu?!
Oshiq o‘lg‘och ko‘rdim o‘limni o‘zimga, ey rafiq,
O‘zga ko‘nglimning bu olamda harosi qoldimu?!
Ey ko‘ngul, gar Bobur ul olamni istar, qilma ayb,
Tengri uchun de bu olamning safosi qoldimu?!

Jonimdin o‘zga yori vafodor topmadim,
Ko‘nglumdin o‘zga mahrami asror topmadim.
Jonimdin o‘zga jonni dilafkor ko‘rmadim,
Ko‘nglum kibi ko‘ngulni giriftor topmadim.
Usruk ko‘ziga toki ko‘ngul bo‘ldi mubtalo,
Hargiz bu telbani yana hushyor topmadim.
Nochor furqati bila xo‘y etmisham, netay,
Chun vaslig‘a o‘zumni sazovor topmadim.
Bore boray eshigiga bu navbat, ey ko‘ngul,
Nechaki borib eshigiga bor topmadim.
Bobur, o‘zungni o‘rgatako‘r yorsizki, men
Istab jahonni muncha qilib yor topmadim.

Kim ko‘rubtur, ey ko‘ngul, ahli jahondin yaxshilig‘,
Kimki ondin yaxshi yo‘q, ko‘z tutma ondin yaxshilig‘.
Bu zamonni nafi qilsam ayb qilma, ey rafiq,
Ko‘rmadim hargiz, netayin, bu zamondin yaxshilig‘.
Dilrabolardin yomonliq keldi mahzun ko‘ngluma,
Kelmadi jonimg‘a hech oromi jondin yaxshilig‘.
Ey ko‘ngul, chun yaxshidin ko‘rdung yomonlig‘ asru ko‘p,
Emdi ko‘z tutmoq ne ya’ni har yomondin yaxshilig‘.
Bori elga yaxhshilig‘ qilg‘ilki, mundin yaxshi yo‘q
Kim, degaylar dahr aro qoldi falondin yaxshilig‘.
Yaxshilig‘ ahli jahonda istama Bobur kibi,
Kim ko‘rubtur, ey ko‘ngul, ahli jahondin yaxshilig‘.

Sendek menga bir yori jafokor topilmas,
Mendek senga bir zori vafodor topilmas.
Bu shaklu shamoyil bila xud huru pariy sen
Kim, jinsi bashar ichra bu miqdor topilmas.
Ag‘yor ko‘z oldidaku ul yor ayon yo‘q,
G‘amxore ko‘ngul ichrayu g‘amxor topilmas.
Ey gul, meni zor etmaki, husnung chamanida
Ko‘zni yumub ochquncha bu gulzor topilmas.
Bobur, seni chun yor dedi, yorlig‘ etgil,
Olamda kishiga yo‘q esa, yor topilmas.

Alisher Navoiy ushbu gʻazalini Paygʻambarimiz Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamga bagʻishlab yozgan. Gʻazalda Navoiy Paygʻambarimizga boʻlgan chuqur muhabbatini, unga yetisha olmaganidan kelib chiqqan sog‘inch va hijron dardini ifoda etadi.

Dalillar va maʼno tahlili:

1. "Kecha kelgumdur debon ul sarvi gulru kelmadi,
Ko‘zlarimga kecha tong otquncha uyqu kelmadi."
– "Sarvi gulru" (yal-yal yongan guldek yuzli, novdaydek kelishgan) sifatlari Paygʻambarimizga ishora qiladi. Navoiy uni kechasi bilan intizorlik bilan kutganini va hijron azobidan uxlay olmaganini ta’kidlaydi.


2. "Orazidek ondin erkanda gar etti ehtiyot,
Ro‘zgorimdek ham o‘lg‘anda qorang‘u kelmadi."
– "Orazi" – yaʼni, nuri Muhammadiy. Shoir Paygʻambarimizning vafotidan keyin uning muborak jamolini ko‘rish baxtidan bebahra qolganidan dard chekadi.


3. "Ul parivash hajridinkim yig‘ladim devonavor,
Kimsa bormukim, anga ko‘rganda kulgu kelmadi."
– Shoir Paygʻambarimizdan judo bo‘lgani sababli yig‘layotganini va bu holga tushgan odamni ko‘rgan har qanday kishining achinish o‘rniga kulib yuborganini afsus bilan aytadi.


4. "Ey Navoiy, boda birla xurram et ko‘nglung uyin,
Ne uchunkim boda kelgan uyga qayg‘u kelmadi."
– Bu misrada "boda" so‘zi tasavvufiy maʼnoda ishlatilgan bo‘lib, maʼnaviy mastlikni, yaʼni ilohiy muhabbat va shavqni anglatadi. Shoir o‘zini Payg‘ambarimizga bo‘lgan sevgisi bilan ovutmoqchi bo‘ladi.


Xulosa

Bu g‘azal oddiy ishqiy she’r emas, balki maʼnaviy-mistik asar bo‘lib, Muhammad sollallohu alayhi vasallamning hijroniga bagʻishlangan. Navoiy o‘zining ul zotga bo‘lgan chuqur sog‘inchi va sevgisini bu g‘azal orqali ifoda etadi.

ChatGPT

Alisher Navoiyning "Kelmadi" gʻazali Paygʻambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamga bagʻishlangan. Ushbu gʻazalda shoir Paygʻambarimizning vafotidan keyin ummatning unga boʻlgan sogʻinchi va hijron iztirobini ifoda etgan.

Navoiy gʻazalning har bir misrasida Paygʻambarimizning diydoriga yetishish umidini aks ettiradi va u zotning vafotidan keyingi dardini soʻz bilan tarannum etadi. Uning bu gʻazali ishqiy emas, balki tasavvufiy va maʼnaviy mohiyatga ega bo‘lib, musulmon ummatining paygʻambar sogʻinchi bilan yoʻgʻrilgan.