25-yanvar kuni bo‘lib o‘tgan milliy sertifikat imtihonidagi yozma ish savoli bo‘yicha! 41-savol: Yozma ishning asl matnining boshlanishi quyidagicha:
(100% orginal matn) «X kationining oksidlanish darajasi +1 bo‘lgan 0,348 g sulfit tuzini oksidlash uchun tarkibida kaliy dixromat va sulfat kislota bo‘lgan 100 ml eritma sarflandi»...Bu yerda talabgorni chalg‘ituvchi bir nechta faktorlar bor.
Birinchidan:Masala sharti bo‘yicha, hisob kitob qilinganda X ning nisbiy massasi 18 chiqadi. Talabgor tabiiyki oksidlanish darajasi +1 bo‘lgan biror metallni qidiradi.
Lekin topa olmay tahmin belgilaydi (Hamma demoqchi emasman, lekin bunday qilganlar juda ko‘pchilik).
Ko‘pchilik NH4 ni o‘ylab ham ko‘rmagan, chunki oksidlanish darajasi faqat element atomiga nisbatan ishlatiladi!
Birikma (ion yoki molekula) tarkibidagi har bir elementning oksidlanish darajasining yig‘indisi uning
formal zaryadiga teng bo‘ladi,
oksidlanish darajasiga emas!
Dalil №1: 1-rasm (
Parpiyev).
Eʼtibor berilsa, birikma tarkibidagi
biror elementning deyilmoqda, birikma emas!
Dalil №2: (
8-sinf amaldagi kimyo darsligi)
Atomlarning bergan yoki olgan elektronlar soni
shu atomning oksidlanish darajasi deyiladi deyilmoqda. Bu yerda ham faqat atom haqida gap ketmoqda!
Tabiiyki, talabgor chalg‘iydi bunday holda. Massasi 18 bo‘lgan bitta element atomidan iborat kationni qidiradi, lekin topa olmaydi. Shuni topa olmagach, butun masalani yecha olmaydi!
Ikkinchidan Hozir shuncha gaplarimiz chippakka chiqishi mumkin. Nimaga deysizmi? Chunki oksidlanish darajasi degan jumla X ga tegishli emas o‘zbek tili grammatikasi jihatdan tahlil qilsak.
Matnga eʼtibor qiling:
X kationining oksidlanish darajasi +1 bo‘lgan 0,348 g sulfit tuzini oksidlash...
O‘zbek tili grammatikasi nuqtai nazaridan “
oksidlanish darajasi +1 bo‘lgan” iborasidagi “
bo‘lgan” so‘zi
X kationi so‘ziga emas, balki “
sulfit tuzi” so‘z birikmasiga bog‘lanmoqda. Demak, jumladagi “
oksidlanish darajasi +1 bo‘lgan” iborasi grammatik jihatdan
sulfit tuzi ga taalluqli.
(Oliy toifali 2 ta ona tili fani ustozining fikri va ChatGPT tahlili)
Bu yuqoridagidan ham kattaroq xato!Ko‘pchilik eʼtirof etishi bo‘yicha, 18 chiqarganman, lekin NH4 hayolimga kelmagan deyapti. Tabiiyki hayoliga kelmaydi. Ilmiy tarafini yuqorida yozdim. Ikki tarafdan ham noo‘rin chalg‘itilgan.
Nima qilmoq kerak? Ushbu savolga barchaga maksimal ball berish kerak yoki yozma ish ballarini bekor qilish kerak. Nima qalingan taqdirda ham, NH4 ni topa olmaganlarga ball bermaslik, XATO!P.S: Oxiridagi ushbu fikrim subyektiv bo‘lib, nima qilish kerakligini masʼullar o‘ylab ko‘rish kerak. ©
Mirjalol BOYMURODOV@FURAN_EDU
