Amr ibn Al-Os Iskandariya kutubxonasini yoqib yubordi degan yolg'on
Bunga sabablar va dalillar koʻp
Birinchisi:
Bu tarixiy afsonani arablardan oldin G‘arb tarixchilari inkor etganlar. Umuman olganda, bu haqidagi voqea Misr fathidan keyin 6 asr o‘tib paydo bo‘lgan, tasavvur qiling-a, bu haqda yozgan zamondosh tarixchi yo‘q. Endi mavzuga har tomondan qaraymiz.
Birinchidan,
bu hikoya tarixan qaerda paydo bo'lgan? • Bu qissani birinchi bo‘lib zikr qilgan kishi
hijriy 557( taxminan milodiy. 1162-1163) yilda tug‘ilgan
Abdul-Latif bin Yusuf al-Bag‘dodiy bo‘lib, uning asari yozilishi Misrning fath qilinishi voqeasidan 6 asr o‘tib sodir bo‘lgan edi. Yaʼni
Abdul-Latif al-Bag'dodiy o'zining
"Misr zaminida kuzatilgan narsalar va kuzatilgan hodisalarning foydasi va ko'rib chiqilishi" kitobida bu voqea haqida olti asrdan keyin ilk bora xabar bergan.
• So‘ngra
Jamoliddin Ali ibn Yusuf al-Qiftiy (hijriy
568 yilda tavallud topgan), Bagʻdodiydan keyin
“Olimlar xabarini ulamolarga yetkazish” kitobida zikr qilgan. Keyin bu voqeani
hijriy 623 yilda tug'ilgan
Ibn al-Abriy zikr qildi. Undan keyin esa
hijriy 684 yilda vafot etgan
Abu al-Faraj al-Malti ularga ergashib, Bagʻdodiydan iqtibos keltirgan holda ushbu voqeani
“Tarix Muxtasar ad-davl” asarida keltiradi.
Umuman olsak, bu hikoyaning barcha manbalarini
Abdul-Latif bin Yusuf al-Bag'dodiydan iqtibos keltirgan holda topasiz. U birinchi bo'lib
Amr bin al-Os va Umar bin al-Xattob tomonidan Iskandariya kutubxonasini yoqib yuborish ayblovini tilga oladi. Ammo bu fathdan keyin tarixan 6 asr o'tgach, hech kimdan aniq iqtibos, manba keltirilmay yozilgan.
Bir qancha tarixchilar, sharqshunoslar
Taha Husayn va Georgiy Zaydan kabilar ham uning so'zlarini dalil sifatida keltiradilar.
Toha Husayn payg‘ambarning sunnatlari va dinning arkonlari haqida gap ketganda shubha, tekshirish yondashuvini da’vo qiladi. Ammo tarixan aniq dalili boʻlmagan afsonaviy voqea haqida gap ketganda, biz uning xuddi shunday yondashuvni qo‘llaganini uchratmaymiz.
Ikkinchidan, bu voqea yolg'on va cherkov tarixchilari ham bu xabarni rad etishadi Hikoyaning manbalari nima ekanligini bilganimizdan so'ng, yana bir tasavvur qiling-a, bu voqeani yozgan Misr fathida qatnashgan birorta tarixchi yo'q edi. Voqea sodir bo'lgan davrga yaqin bo'lgan
Balazuriy, Hanna Al-Baqyumiy, Al-Yoqubiy va Ibn Abd Al-Hakam Al-Kindiy, shuningdek, ulardan iqtibos olganlar, masalan: Ibn al-Asir, Suyutiy va Ibn Tag'riylar bu haqida hech narsa yozmaganlar.
Bu haqda yozganlarning barchasi olti yuz yil o'tib, Misr fathi davri tarixchisidan dalil keltirmagan Abd al-Latif al-Bag'dodiydan dalil olganlar. Demak, bu afsonadir. Bu haqda zamonaviy tarixchilar, jumladan, cherkov tarixchisi Botexiy u o'z asarida tilga olmaydi. U Iskandariyaning musulmonlar tomonidan zabt etilishi haqida yozgan, ammo bu taxmin qilingan voqeaga hatto ishora ham qilmagan. Yevropadagi Ma'rifat davrining tarixchisi ingliz
Edvard Gibbon bu voqeani rad etib:
" Mening fikrimcha, bu voqeani inkor etish toʻgʻri. Chunki bu voqea haqiqatan ham g'alatidir. Gʻalati deganimning sababi koʻplab tarixchilar Iskandariyaning zabt etilishi yaqinida yashagan va bu voqeani eslatmagan
@Islombilanbirgamiz