#Yangimalumot
Classic Fizika biz bilan yangi bilimlar!
Vaqt
Fizik uchun asosiy fizik kattaliklardan birortasini aniqlash – bu kattalikni oʻlchash yoki hisoblash usullarini koʻrsatish demakdir. Bu gap vaqtni aniqlashga ham tegishlidir.
Klassik mexanikada vaqt tushunchasi Nisbiylik nazariyasining paydo boʻlishi bilan yuzaga kelgan relyativistik mexanikadagi tushunchadan farq qiladi. Masalan, I. Nyuton vaqtning ikki xil tushunchasidan foydalangan. U absolyut vaqt haqida bunday degan: “Absolyut, haqiqiy, matematik vaqt oʻz holicha va oʻz mohiyati boʻyicha biror narsaga bogʻliq boʻlmagan holda bir tekis kechadi...”. Shunday qilib, Nyuton fikricha, “absolyut vaqt” bu biror fizik boʻlmagan, yuqoridan berilgan, oʻz-oʻzidan mavjud boʻlgan narsa. U yana asboblar bilan oʻlchanadigan vaqtni nazarda tutuvchi “nisbiy, koʻrinadigan va kundalik vaqt” tushunchasini ham kiritdi.
Relyativistik mexanikaga asoslangan zamonaviy fizika faqat nisbiy vaqt borligini taʼkidlaydi; uni oʻlchash uchun takrorlanuvchi fizik jarayondan foydalaniladi. Masalan, qoʻl soati millarining aylanishi, mayatnikning tebranishi, Yerning Quyosh atrofida aylanishi, kvarts plastinkasining tebranishlari, atomlarning yorugʻlik nurlanishi kabi jarayonlar. Biror fizik jarayon tanlanadi va eʼlon qilinadi: uning ikkita takrorlanishi orasida aynan bir xil vaqt intervali oʻtadi. Tanlangan bu jarayon vaqt etaloni deb hisoblanadi. Ushbu etalon yordamida vaqt oʻlchanadi.
Tanlangan etalon haqiqatan ham ishonchli ekanini qanday aniqlash kerak? Nyuton bunday degan edi: “Biz bir-biriga teng deb hisoblaydigan tabiiy Quyosh sutkalari, aslida, teng emas.” Bu soʻzlarning maʼnosi qanday? Agar Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi vaqt etaloni sifatida tanlangan boʻlsa, taʼrifga koʻra sutkalar oʻzaro teng. Fizika uchun odatiy boʻlgan javob sof eksperimental xarakterga ega. Olimlar faqat bitta etalon bilan emas, balki oʻzining fizik tabiatiga koʻra takrorlanuvchi jarayonlarning turli xil toʻplami bilan ishlaydilar. Ulardan bir-birini taqqoslaganda sinxron sodir boʻladiganlari ajratib olinadi va ular “haqiqiy vaqt”ning oʻlchov etaloni deb eʼlon qilinadi. Agar yanada aniqroq oʻlchashlarda etalonlardan birortasi boshqalariga mos kelmay qolsa, undan voz kechiladi.
Hozirgi kunda eng aniq vaqt etaloni – atom soatlari boʻlib, ularning ishlashi atomlar nurlantirayotgan yorugʻlik nurlari chastotalarini oʻlchashga asoslangan.
@Classic_fizika
Classic Fizika biz bilan yangi bilimlar!
Vaqt
Fizik uchun asosiy fizik kattaliklardan birortasini aniqlash – bu kattalikni oʻlchash yoki hisoblash usullarini koʻrsatish demakdir. Bu gap vaqtni aniqlashga ham tegishlidir.
Klassik mexanikada vaqt tushunchasi Nisbiylik nazariyasining paydo boʻlishi bilan yuzaga kelgan relyativistik mexanikadagi tushunchadan farq qiladi. Masalan, I. Nyuton vaqtning ikki xil tushunchasidan foydalangan. U absolyut vaqt haqida bunday degan: “Absolyut, haqiqiy, matematik vaqt oʻz holicha va oʻz mohiyati boʻyicha biror narsaga bogʻliq boʻlmagan holda bir tekis kechadi...”. Shunday qilib, Nyuton fikricha, “absolyut vaqt” bu biror fizik boʻlmagan, yuqoridan berilgan, oʻz-oʻzidan mavjud boʻlgan narsa. U yana asboblar bilan oʻlchanadigan vaqtni nazarda tutuvchi “nisbiy, koʻrinadigan va kundalik vaqt” tushunchasini ham kiritdi.
Relyativistik mexanikaga asoslangan zamonaviy fizika faqat nisbiy vaqt borligini taʼkidlaydi; uni oʻlchash uchun takrorlanuvchi fizik jarayondan foydalaniladi. Masalan, qoʻl soati millarining aylanishi, mayatnikning tebranishi, Yerning Quyosh atrofida aylanishi, kvarts plastinkasining tebranishlari, atomlarning yorugʻlik nurlanishi kabi jarayonlar. Biror fizik jarayon tanlanadi va eʼlon qilinadi: uning ikkita takrorlanishi orasida aynan bir xil vaqt intervali oʻtadi. Tanlangan bu jarayon vaqt etaloni deb hisoblanadi. Ushbu etalon yordamida vaqt oʻlchanadi.
Tanlangan etalon haqiqatan ham ishonchli ekanini qanday aniqlash kerak? Nyuton bunday degan edi: “Biz bir-biriga teng deb hisoblaydigan tabiiy Quyosh sutkalari, aslida, teng emas.” Bu soʻzlarning maʼnosi qanday? Agar Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi vaqt etaloni sifatida tanlangan boʻlsa, taʼrifga koʻra sutkalar oʻzaro teng. Fizika uchun odatiy boʻlgan javob sof eksperimental xarakterga ega. Olimlar faqat bitta etalon bilan emas, balki oʻzining fizik tabiatiga koʻra takrorlanuvchi jarayonlarning turli xil toʻplami bilan ishlaydilar. Ulardan bir-birini taqqoslaganda sinxron sodir boʻladiganlari ajratib olinadi va ular “haqiqiy vaqt”ning oʻlchov etaloni deb eʼlon qilinadi. Agar yanada aniqroq oʻlchashlarda etalonlardan birortasi boshqalariga mos kelmay qolsa, undan voz kechiladi.
Hozirgi kunda eng aniq vaqt etaloni – atom soatlari boʻlib, ularning ishlashi atomlar nurlantirayotgan yorugʻlik nurlari chastotalarini oʻlchashga asoslangan.
@Classic_fizika