Асанов формати

Ўзбек тилида лидерлик ҳақида китоблар тиқилиб кетди. Селф-импрувмент ҳақидаги китобларнинг бир йўналиши бўлган лидерлик аслида олдиндан ҳам жуда оммабоп эди, лекин биз кўпроқ русча ўқирдик.

Хуллас, шундай китобларни ўқиш тажрибасидан келиб чиқиб, уларни ўқиш нега бефойдалигини бандма-банд тушунтириб бераман. Майли, бутунлай демай, бундай китоблар муаллифлари ичида танишлар бор. Асосан бефойда.

- умумий тавсиялар — "кучли бўл", "эринма", "қатъиятли бўл" қабилидаги умумий гапларнинг фойдасига нолга тенг; уларни ўзимиз ҳам биламиз, лекин бунга эришиш йўлларини билмаймиз, бу йўлларни лидерлик китоблари ўргатмайди;

- кучли бўлиш, қатъиятли бўлиш аслида ҳамма вазиятда ҳам ишламайди. Ҳаёт мураккаб, лидер баъзида қаттиққўл, баъзила юмшоқ, баъзида айёр, баъзида самимий бўлиши керак. Қолаверса, лидер ҳам одам, баъзан эриниши, қўрқиши, ўзига ишонмаслиги табиий ҳол. Лидерлар фақат ўзига ишонар экан деб ўйлаб қолган одамлар бир марта ишончсизликка тушиб қолса, шу билан қурган олами вайрон бўлади ва тушкунликка тушиб қолади;

- ўзи лидерлар ҳам ҳар хил бўлади, ҳар хил хислат талаб қилинади, қандайдир умумий рецепт йўқ. Конкрет соҳа ва вазиятга қараб талаблар ўзгаради, керакли кўникмалар эса тажрибадан келиб чиқиб ўзлаштирилади;

- ҳамма ҳам лидер бўлиши шарт эмас аслида. Кимдир бир чеккада ишини қилиб юришни хоҳлайди ва бундан ўзини бахтли ҳис қилади. Лидерликни универсал ва ягона ютуқли стратегия деб ўйламаслик керак;

- одам ўзини қайта ясаб, қайта тарбиялаши жуда қийин. Буни уддалаган одам аслида ич-ичидан ўзини синдириб қўйиши ва энг майда хатодан сўнг ичдан зил кетиши мумкин. Шунга одам ўзини мажбуран лидерлаштириши эмас, феъл-атворига қараб касб ва соҳа танлаши керак. Қаердадир тартибли ҳаракатчан бюрократлар, қаердадир бетартиб эринчоқ ижодкорлар керак;

- машҳур одамларнинг омад ҳикоялари негадир кимнидир лидерликка илҳомлантириши керак деб ўйлашади. Лекин ҳаммани ҳар хил одам илҳомлантириши мумкин. Айтайлик, лидерлик ҳақидаги китоблардан олимларнинг муваффақият ҳикояларини топмаганман, тижоратчиларнинг ҳикоялари эса менга мутлақо қизиқ эмас;

- қолаверса, бу ҳикоялар ҳам универсал эмас, ўта шахсий ҳолатларга асосланади. Генри Форд учун ишлаган принциплар бошқалар учун ишламаслиги мумкин. Фордни юксакка кўтарган тасодифлар сенда бўлмаслиги мумкин, сенгача ҳам минглаб одам худди унинг йўлидан юриб, омадга эришмаган бўлиши мумкин (мумкин эмас, аниқ);

- китобларнинг аксарияти юзаки ва бир-бирини такрорлайди.

Инсон табиатини чуқурроқ ўрганадиган китоблардан ўқинг. Масалан, бадиий адабиётдан. Фойдаси кўпроқ бўлади.

@AsanovEldar

Анча йиллар олдин профессор Бахтиёр Менглиев ўзбек тили корпуси ҳақида тинимсиз гапирар эди, кам эътибор қаратяпмиз деб. Ўшанда бу иш охирига етмади — кўп лойиҳалар эълон қилинганига қарамай, ўзбек тилининг тўлиқ корпуси ҳалигача ишлаб чиқилгани йўқ. Мана энди корпус лингвистикасининг реал аҳамияти кўриняпти.

Ўшанда тил корпусини тўплаб борганлар у вақти келиб катта тил моделлари (содда айтганда, ChatGPT) ишлаб чиқишнинг асосий шарти бўлишини билармиди? Балки кимдир тахмин қилгандир, лекин умуман корпусдан мақсад бошқа эди. Ҳозир эса тил корпусининг бор-йўқлиги унинг геосиёсий, маданий ва иқтисодий рақобатдаги келажагини белгилаб беради.

@AsanovEldar

Мен Шайбонийхонни кўп гапирганимга баъзилар Бобурни ёқтирмайди деб ўйларканей. Асло ундай эмас.

Аввало, тарих нуқтаи назаридан иккисигаям холис баҳо беришга ҳаракат қиламан. Шайбонийхоннинг роли Бобур фонида адолатсиз унутилганини айтаман холос.

Лекин симпатия-антипатия ҳақида гапирадиган бўлсак, менга Бобур кўпроқ ёқади. Авваламбор шоир сифатида.

Шайбонийхон ҳам, Ҳусайн Бойқаро ҳам шоҳ ва шоир бўлган. Лекин уларнинг ижоди билан танишсангиз, барибир ҳаваскорлик ҳавоси сезилади. Мушоираларда завқланиб кетиб, ғазал битиб қўйишган, мақтов эшитиб, янада илҳомланиб кетишган бўлса керак. Шеърлари яхши, ёмон эмас, аммо жуда юксак бадиий маҳорат ва ғояни акс эттирмайди.

Бобур эса қалами устида қаттиқ ишлагани билинади. Тили бошқача, услуби бошқача, ажралиб туради. Енгил, ўйноқи қилиб ёзган, жуда осон ўқилади. Шакл ва образларда ҳам оригиналлик кўп.

Иннайкейин, Шайбонийхон консервативроқ, диндорроқ бўлган, зоҳидона ҳаётга қизиққан. Бобур эса ҳаётдан лаззатланишни билган, анча очиқ ва қувноқ одам бўлган. Ўша давр учун либерал десаям бўлади — у даврда бундан ортиқ инклюзивлик ва дунёвийлик бўлмаса керак. Нима дединглар?

@AsanovEldar

Трамп—Маск дуэти АҚШнинг халқаро ёрдам ташкилоти — USAID'га қарши ахборот кампанияси бошлаб, текширувлар бошлаб, ёпишга ҳаракат қилаётгани дунёда кўпларни хурсанд қилди. Россия, унинг саттелитлари, қолаверса, бутун дунёда АҚШ фитнасига ишонадиганлар қувончини яширмай, "Трамп/Маск боплади, йўқотяпти бу бўлмағур ташкилотни" деган кайфиятда.

Лекин аслида Трамп ва Маскнинг ҳаракати бу фитна назарияларининг тескарисини исботлайди. USAID АҚШ манфаатларини ҳимоя қиладиган масон ложаси бўлса, АҚШнинг ҳар қандай кайфиятдаги ҳукумати уни ёпишга ҳаракат қилмаган бўларди. Ўнг бўл, сўл бўл, халқаро сиёсатда миллий манфаатлар бирламчи.

Икки томоннинг риторикасига қарасанг ҳам, фарқи яққол кўринади: Россия ва унинг пропагандаси таъсиридагилар USAID'ни АҚШнинг таъсир агентлиги деб билади, Маск эса, аксинча, бу ташкилотни АҚШ манфаатларига зид ишларда айбламоқда.

Аслида бунақа тузилмалар жуда кўп давлатда бор (ҳатто Озарбайжондаям). Улар, албатта, дипломатик ва геосиёсий мақсадларга хизмат қилади, лекин яширин масон ложасидай ишлаб, фитна ковлаб юрмайди. Аксинча, турли мамлакатлар билан алоқаларни яхшилашга уринади.

Трамп ва Маск USAID'га қарши ҳаракатлари билан сиёсатга адашиб келиб қолган одамлар эканини кўрсатяпти, чунки халқаро дипломатия ва сиёсат қанақа ишлашини, ундаги бу каби тузилмаларнинг ўрнини тушунишмаяпти.

Бу, ўз навбатида, зўр бизнесмен сиёсат ёки яна бошқа бир соҳада зўр бўлавермаслигини кўрсатади. Бир соҳани зўр тушуниб, бошқа соҳаларда мутлақо ноль одамлар тиқилиб ётибди. Шунга "ўзингга ишон, камбағал бўлма, бой бўл" дейдиган, айниқса "курсларим фақат бизнесда эмас, ҳар қандай соҳада омад келтиради" дейдиган қаллобларга зинҳор ишонманг. Ҳар соҳанинг ўз йўриғи бор.

@AsanovEldar

Толстойни эслаганда инсонпарварлик масаласи эсга келади.

Эътибор қилганмисиз, мумтоз адибларнинг асарларини ўқиганимизда ёки рассомларнинг суратларини томоша қилганимизда уларнинг қайсидир миллат ёки дин вакили эканини ҳис қилмаймиз. Чунки бундай асарлардан фақат инсонпарварлик, умуман, инсонийлик ҳисси уфуриб туради. Ана шу фазилатлар туфайли мумтоз санъат асарлари асрлар давомида қадрланиб, турли миллат ва дин вакиллари томонидан бирдек қабул қилинади.

Ҳар қандай ижодкор асарини маълум бир гуруҳ ёки қатлам учун эмас, балки барча инсонлар учун яратишини унутмаслиги керак. Бу борада буюк ёзувчи Лев Толстой шундай деган: “Нега Аллоҳнинг паноҳида ҳамма эркин, бир бирига дўст бўлиб яшамаслиги керак? Йўқ, айнан шундай яшаши лозим! Севги! Ҳамма ҳаракатларимизнинг замирида шу – шу севги ётиши керак. Санъатнинг энг улуғ вазифаси эса – инсонларни бирлаштириш, бир-бирига биродар қилишдан иборат”

Санъатнинг ўзи бирлаштирувчи кучга эга. Агар у бирлик, дўстлик ва тинчлик ғояларини тарғиб қилса, бу янада катта таъсирга эга бўлади. Бу эса мамлакатлар равнақи ва дунё тинчлиги учун муҳим омил.

@AsanovEldar

Болаликда сизда ҳам бўлганми, йўқми, билмадим. Ўзимда ва баъзи танишларда кузатганим — Толстой ва Достоевскийни чалкаштириш.

Иккиси ҳам рус, иккиси ҳам замондош, иккиси ҳам йирик адиб, иккиси ҳам ёстиқдай-ёстиқдай китоблар ёзган. Шунга бўлса керак, шундай икки ёзувчи борлигини билса-да, қайси романни қайси бири ёзганини чалкаштирадиганлар бор эди. Мен ҳам улар орасида эдим.

Вақт ўтиб, уларнинг фарқини билиб олдим. Фарқи шу қадар жиддий эдики, нега чалкаштирганман деб ҳайрон эдим. Чунки боя айтилган ташқи белгиларга қараб эмас, ижодига қараб баҳо берилса, чалкаштириладиган нарса йўқ. Иккиси бир-бирининг зидди.

Толстой — христианликка шубҳа билан қараб, черковдан узоқлашган, сўнг ўз "дин"ини яратган (ўзи "соф" христианлик деб билган бу таълимотни черков далолатчилик деб ҳисоблаган), маросимчиликни ёқтирмай, руҳий қадриятларга урғу берган.

Достоевский — ортодокс, ҳатто, баъзи биографларнинг фикрича, диний радикал бўлган.

Толстой — реализм услубида ёзган. Ўз ноёб услубини яратиб, бутун инсониятнинг тафаккур тарзига таъсир ўтказган.

Достоевский — реализмга психологизм ва магизмни қўшган, премодернизмга яқин келган.

Толстой — либерал, миллатлараро дўстлик тарафдори, ватанпарварлик, миллатпарварликка шубҳа билан қараб, инсонликка урғу берган.

Достоевский — ёшлигидаги либерализмдан сўнг консерватизм, империализм ва баъзан шовинизм, панславизм, ватанпарвар бўлган ва Россиянинг ноёб миссиясига ишонган.

Романларининг услуби ҳам яққол фарқ қилади.

Хуллас, фарқ кўп, адаштириш қийин.

@AsanovEldar