Асанов формати

Китоб мавзуси хаёлимдан кетмаяпти. Яна баъзи мулоҳазалар.

Балки интернет бўлмагани учундир, балки табиатим шунақадир, болаликдан китобга жуда қизиққанман; болалигим китоб ичида ўтган десам ҳам бўлади.

Уйимизда қатор-қатор китоблар турарди — бобом, сўнг отам тўплаган коллекция. Асосан бадиий адабиёт (ўзбек, рус, қримтатар тилларида), шунингдек, энциклопедиялар, журналлар, тиббиёт бўйича китоблар, қурилиш ва техника бўйича адабиётлар (дадамнинг мутахассислиги), коммунистик адабиёт (Ленин асарлари, КПСС тарихи). Китобга қизиқишимни билиб, дадам ҳам кўп китоб сотиб олиб берарди.

Бадиий адабиётнинг деярли ҳаммасини ўқиб чиққанман; ўзбек адабиёти (Навоийдан бошлаб Ўлмас Умарбековгача) намуналари билан илк бор уйда танишганман (ўзбек тилида ҳам, русча таржималарда ҳам); ҳозир энди эслаб ҳайрон қоляпман — Борен Бошу, Ражендра Сингҳ Бедий деган, ҳатто ҳозир ҳам интернетдан маълумот қидириб топиш қийин бўлган аллақандай ҳинд ёзувчиларининг ҳам ўзбекчага ўгирилган нашрлари бор эди. Жаҳон адабиётининг машҳур намояндаларини айтмаса ҳам бўлади.

Ўртанча опамнинг уйида ҳам жуда ажойиб коллекция бор эди — ҳаммаси рус тилида ва, уйимиздагидан фарқли, илмий нашрлар ҳам бор эди (масалан, рус тили ва адабиётининг тарихи бўйича иккита зўр китоб бор эди). У тўплам орқали рус адабиёти билан яхши танишганман — Александр Блок, Юлиан Семенов, Михаил Булгаков ва ҳ.к.

У пайтлар ўзи китоб кўпроқ ўқилармиди, лицейда ўқиганим учунми, атрофимда китобхон жуда кўп эди, дўстлар билан китоб ўқиб, муҳокама қилардик. Лицейимизга китоб олиб келиб сотишарди; Ургутда букинистика дўкони бор эди; болалар адабиётини, детектив адабиёти намуналарини кўп сотволардим; лицей кутубхонасидан истеъмолдан чиқарилган эски дарсликларни тўплаб келардим. Туман кутубхонаси яхши ишларди — икки ҳафтада бир бориб, 4-8 та китоб олардим.

Тахминан 8-синфлардан бошлаб илмий адабиётга қизиқа бошлаганман. Самарқанд давлат университети Тарих факультети кутубхонасига аллақандай йўл билан ёзилиб, у ердан археология журналларини, тарихий манбалар нашрларини, илмий тадқиқотларни олардим; боя айтилган букинистикадан, Самарқанд шаҳридаги букинистлардан тарихга оид китоблар сотволадиган бўлгандим.

Хуллас, болалигимизда техник имкониятлар ҳам, муҳит ҳам китобхонликни рағбатлантирар эди.

@AsanovEldar

Ибн Сино лекин семириш бўйича ҳам тавсиялар беради. У пайти семизлик норма бўлганми ё у пайтдаям эт йиғолмай қийналиб юрган тирриқлар бўлганми, билмадим.

Хуллас, Ибн Синонинг ёзишича, вазн тўплаш учун овқатдан сўнг; вазн ташлаш учун оч қорин билан; саломатлик учун овқат ҳазм бўлганидан сўнг ҳаммога боришни тавсия қилган.

Умуман, бобомиз кўп нарсада меъёр энг яхшиси деб айтган. Хусусан, жисмоний тарбия билан шуғулланишда ҳам. У айтадики, очликдан кўра тўқликда шуғулланган маъқул, энг маъқули эса шу икки ҳолатнинг ўртасида бўлиш.

@AsanovEldar

Уйимизда Ибн Сино "Тиб қонунлари"нинг беш жилдли нашри бор эди (ҳалиям бор). Мактаб ёшимда уни ҳар замонда титкилаб, у ер-бу еридан ўқиб кўрардим.

Бир сафар жисмоний тарбия ҳақидаги бобга кўзим тушиб қолганди. Унда тахминан мана бунақа жисмоний машқлар тавсия қилинган эди: тез юриш, орқага юриш, ўтириб-туриш ва ҳ.к.

Ўшанда бу машқлар менга жуда енгил туюлганди; "намунча содда машқлар, ўтмишда ҳозиргидай кучли-кучли турник, отжимание, пресс деган нарсалар бўлмаган экан-да" деб ўйлагандим.

Ҳозир энди бу машқлар осон туюлмаяпти; ҳатто ўшаларни бажаришгаям эринаман, бажаришга куч топганда ҳансираб қоламан, 15 дақиқада мазам қочиб, "бўлди, икки ҳафтага етади" деб қоламан.

Энди биляпманки, чаққон, тетик ўсмирдан эмас, ўрта ёшли қоринбой амакидан хавотир олган экан Ибн Сино бобо.

@AsanovEldar

Paynet Humo’нинг 100 фоиз акциясини сотиб олди

Humo миллий тўлов тизими хусусийлаштирилди. Бу борадаги хабар ва муҳокамалар анча олдин пайдо бўлганди.

Кимошди савдосида олти талабгор иштирок этди. Энг юқори харид баҳосини таклиф қилган “Paynet” АЖ 65 млн доллар таклифи билан ғолиб бўлди.

Харидор жамиятга тегишли Humo тўлов тизимининг барқарор ва узлуксиз ишлашини таъминлашга қаратилган қўшимча тадбирларни амалга ошириш бўйича мажбуриятларни, шунингдек, тизим фойдаланувчиларининг махфий (шахсий ва банк) маълумотларини ҳимоя қилишни зиммасига олган.

Маълумот учун, "Paynet" АЖ Ўзбекистон молиявий технологиялар соҳасида 18 йилдан буён фаолият юритаётган энг йирик тўлов операторларидан биридир.

@AsanovEldar

Турагентликларнинг сайтларини кўриб ўтириб, бир опцияга кўзим тушиб қолди — роды в Аргентине. Бир машҳур артист Аргентинада туғишга боргани ўтган йил анча муҳокама бўлгани эсимга келди.

Хуллас, охирги йилларда собиқ СССР ҳудудида Аргентинага бориб туғиб келиш анча кенг тарқалган вариантлардан экан, кўп турагентликлар Аргентинага туғиш пакетларини таклиф қиларкан.

Бу ишни қилиш учун Аргентинага боришдан нима наф бўлиши мумкин? Камбағал давлат бўлса. Мана бунақа профитлари бор экан:

- Аргентинада туғилган болага ва унинг ота-онасига фуқаролик бераркан, бунинг учун мамлакат ҳудудида узоқ йиллар яшаш шарт эмас экан;

- Аргентинада тиббиёт сифати юқори экан — солиқ енгилликлари учун Европанинг турли машҳур тиббий корпорациялари шифохоналар очиб ташлаган экан, айни пайтда европача сифатдаги тиббий хизматлар (АҚШ ва Исроилдан 2-3 баравар) арзон экан;

- Аргентинага бориш осон экан — мамлакат унча бой бўлмагани учун давлат ўз фуқароларини бу йўл билан кўпайтиришга, туризмнинг янги йўналиши орқали пул қилишга қарши эмас экан; айни пайтда бундай турпакетлар арзон экан — 1,5 минг доллардан 15 минг долларгача (люкс пакет). Пакетлар 2 ойдан 4 ойгача вақтга мўлжалланган экан;

- Аргентинанинг паспорти дунёнинг 161 давлатига (шу жумладан Европа, Япония, Буюк Британия, Янги Зеландияга) визасиз кириш имконини бераркан.

Хуллас, топширинглар. Арзон ва осон вариант.

@AsanovEldar

Алишер Навоийнинг тили жуда форсча, арабча ўзлашмаларга тўлиб кетгани бор гап. Натан Маллаев буни шундай тушунтирган эди (иқтибос эмас, мазмуни): Навоий кўтарган оламшумул масалалар, чуқур фалсафа учун мураккаб терминология ва бой тил имкониятлари керак эди; афсуски, туркий тил унинг даврида ҳали бу даражада ишланмаган эди, сўз бойлиги доим ҳам етмас эди. Шу боис Навоий форс ва араб тилларининг имкониятларига мурожаат қилиб, улардан фойдаланишга мажбур бўлган. Бобур эса, аксинча, тилидаги ўзлашмаларни камайтиришга уринган ва халқ тили имкониятларига мурожаат қилган.

Шу билан бирга, Навоий туркий тилнинг чинакам фидойиси бўлган. У халқ орасида юриб, халқ ижодини ўрганиб, туркий сўзларни тўплаб юрган, улардан ижодида фойдаланган.

Унинг туркий тилга муносабатини кўрсатиш учун кўпинча "Муҳокамат ул-луғатайн" келтирилади — унда Навоий турк ва форс тилларини қиёслаб, туркий тилнинг бойлигини, имкониятларини кўрсатиб берган.

Лекин Навоий ижоди билан яқинроқ танишсангиз, баъзи кичик шеърий намуналарида у соф туркий тилни эксперимент қилганини кўрасиз. Яъни Навоий каби кўп форсча ва арабча ишлатадиган ижодкорнинг шундай шеърлари борки, уларда мутлақо форсча-арабча сўзлар ишлатилмаган. Буни Навоий атайин қилган дейишга асос бор.

Битта мисол келтираман:

Кўз бирла қошинг яхши, қабоғинг яхши,
Юз бирла сўзинг яхши, дудоғинг яхши.
Энг бирла менгинг яхши, сақоғинг яхши,
Бир-бир не дейин, бошдин аёғинг яхши.

Нима дейсиз, Навоий атайлаб фақат туркий сўзларни ишлатганми ёки йўқ?

@AsanovEldar

Шу подкастда интернетда илк кирган форумим (ижтимоий тармоқларгача бўлган мулоқот платформаси) Gerodot.ru форуми деган эдим. Кеча бир қарасам, шу форум ҳали ҳам тирик эканей!

Форум тарихга бағишланган эди. Собиқ СССР муҳити вакиллари бўлган рус тилли профессионал олимлар ва ҳаваскор тарихчилар фикр алмашадиган жуда зўр жой эди. Форумларда муҳокамалар ҳозирги ижтимоий тармоқлардан кўра анча чуқур, одобли ва узоқ муддатли бўлар эди. Бу форумлардан кўп нарса ўрганганман.

Gerodot.ru'нинг сайти ҳам бўларди, у ерда китоб ва мақолалар жойлаб борилар эди. Сайти ёпилибди шекилли, тополмадим.

@AsanovEldar

Адашмасам, бу ҳақда олдинам пост қилгандим, аммо интернетнинг хотираси калта, шунга такрор бўлса уришмайсизлар.

Аудиокитоб эшитиш YouTube ёки умуман интернет-контент форматларини истеъмол қилишдан бироз яхшироқ — ҳарқалай бадиий ва илмий-оммабоп адабиёт ҳали ҳам интернет-контентдан кўра сифатлироқ ва оригиналроқ. Масалан, баъзи бадиий адабиёт намуналарини бемалол аудиокитоб орқали эшитиб, танишиш мумкин — тили унча мураккаб бўлмаган, ҳар бетдан сўнг тўхтаб, ҳазм қилиш талаб этилмайдиган китоблар билан.

Лекин матн ўқиш барибир бошқа. Биринчидан, баъзи бадиий адабиёт намуналарини тўлиқ англаш учун матн ҳолида ўқиш керак. Иккинчидан, илмий соҳадаги кўп форматлар айнан матн ҳолида ишлашга мўлжалланган. Айтайлик, баъзи китоблар (луғатлар) ўқилмайди, керагида титкиланади; баъзилари (мураккаб формула ва тенгламалар бўлса, масалан) матндагина ўзлаштирилади.

Қолаверса, матн ўқиганда миянинг бошқа қисмлари ишлайди, бошқа хислатлар ривожланади. Матн яхшироқ эсда қолади (энг камида бошқа иш қилиш жараёнида ўқиш имконсизлиги туфайли). Шунга матн ҳолида китоб ўқишнинг ўрнини YouTube ҳам, аудиокитоб ҳам тўлиқ боса олмайди.

"Замон ривожланиб кетди, китоб ўқиш шартмас, ахборот кўп" деб ўзини овутиб юрган ёш авлод вакилларига жўнатиб қўядиган пост бўлди. Таҳлил қобилияти, чуқур профессионал билимлар ҳалигача матн орқалигина ўзлаштирилади ва бу ҳеч қачон ўзгармаса керак.

@AsanovEldar

Янги йилнинг дастлабки ҳафтасида иккита аудиокитоб эшитдим:

- япониялик адиба Рио Симамотонинг "Биринчи қурбон" романи — детектив жанридаги китоб; Канна Хидзирияма исмли қиз ТВга ишга кириш учун иккинчи босқич суҳбатига киради, ундан чиқиб, дўкондан ош пичоғи олиб, бориб отасини ўлдиради; воқеа шу қиз ҳақида китоб ёзишга ёлланган психолог аёл номидан ҳикоя қилинади. Ўта сирли детективга ўхшаб бошланган китоб психологик ва ижтимоий драма билан якунланади;

- америкалик тарихчи Дуглас Бойннинг "Аларих, вестготлар қироли. Римнинг қулаши варвар кўзқарашидан" илмий-оммабоп китоб. Вестготларнинг илк қироли Аларих I нинг ҳаёти бизга унинг душманлари — римликларнинг китобларидан маълум; муаллиф бу камчиликни тўғрилаб, воқеага готлар нуқтаи назаридан қарашга ҳаракат қилган. Лекин бу ишнинг уддасидан чиқмаган — барибир асосий фактлар римликлардан олинган, воқеаларнинг римлик иштирокчилари жонлироқ тасвирланган, Аларихнинг ўзи эса бир четда қолиб кетган. Хуллас, китоб ўз номини оқламаган. Бу айни пайтда тарихчининг иши нақадар қийинлигини, барибир манбаларга боғлиқлигини, нуқтаи назари чекланиб қолишини кўрсатади.

@AsanovEldar